19.02.2024
Бу кышны да уздык
КУРКУ
Кая барып бәрелергә
Белмәгән чаклар була.
Юллар бикле, тел йозаклы,
Күзгә ком җиле тула.
Яфрак астына керсәң дә,
Анда – тышта бер тавыш
Ят телдә майтлап сүгенә…
Кечкенәдән үк таныш.
Тышауланган аяк белән
Тик таптанып торасың.
Кычкырасы килә дә бит…
Тик ничек кычкырасың?
Бүтәннәрнең тыны да, дип,
Чыкмый әнә, шым бул син!
Сулама, күрмә, ишетмә! –
Кабырчыгың йомылсын.
Качасы килә дә кайчак…
Булмый яңадан туып.
Тик тор! – дим, кая качсаң да,
Куркуың тотар куып.
23.11.2021
***
Кич яуган кар иртән каралган.
Заман шундый! – безгә нинди сан?
Төнгә кереп югалган юлчы
Кайтмас инде өйгә яңадан.
08.01.2022
ИЗҮЛӘРЕ АЧЫК
Әсхәт Хисмәткә
Әсхәткә дә җитмеш киткән тулып! –
Озын гомер тагын юрарлык.
Ә бит кайчан гына, егет булып,
Казан урамнарын урадык.
Ул сәхнәгә чыкса – дөнья хикмәт!
Юлы аның киң дә, иркен дә.
Изүләре ачык Әсхәт Хисмәт
Чал булса да җилләр иркендә.
Ул җырласа, моң уяна җанда,
Сагыш биләп ала күңелне…
Бездән соң да ул моң бу дөньяга
Улларыбыз аша түгелер…
Сүзен әйтсә, аңа турылык хас, –
Әлкиләрдән килгән ул холык.
Якты күңеленә тузан кунмас, –
Сүрелмәсен һич шул яктылык!
17.01.2022
СОҢГЫ ХӘБӘРЛӘР
“Сиңа оек бәйлим”, – диде ана…
Ни әйтергә белми күңле тулды.
Эндәшмәде беркем. Тик бераздан
“Мин аяксыз калдым,” – диде улы.
“Син борчылма, башың исән булсын,” –
Диде ана, тешен кысып, түзеп.
Түрәләрнең бусагасын таптап,
Ул аяксыз калган иде үзе.
Сакларга бит кирәк ватанны, дип,
Кат-кат кабатлады военкомат.
Кайтып җитәр тиздән, янәмәсе,
Мидәл асып, айт-двага атлап.
Телефонын яңагына кысып,
Өзгәләнә ана, уртын чәйни.
Колагында тик бер аваз чыңлый:
“Монда кеше үтерәләр, әни!”
08.11.2022
ЭҢГЕР
Йә дөньяны үзгәртәм мин бүген…
Разил Вәлиев
“Йә дөньяны үзгәртәм мин бүген,
Йә булмаса үзем үзгәрәм!” –
Яшьлек таңнарында әйткән сүзнең
Кайтавазы килде көзләрдән.
Алгысындык дөнья үзгәртергә,
Элгәрләрдән күреп, безләр дә.
Сүрән хисле чал егетләр булып
Килеп кердек менә көзләргә.
Ачылса да кайчак шигырь сере,
Табылмады дөнья чыгыры.
Таңнар безне таныр дигән чакта
Күзебезгә эңгер йөгерде.
Сары чәчен җилдә җилфердәтеп,
Көз утыра инде тезләрдә.
Без һаман шул – үзгәрмәдек бугай…
Дөнья гына,
оятсыз,
үзгәрә.
20.11.2022
ДӘВЕР
“Мин хаклык!” – дип үзен игълан итте Ялган,
Гадел сүзгә хәзер шул кадәр дә авыр.
Кеше бәяләре яу кырында калган,
Шалкан бәяләре күтәрелгән дәвер.
19.03.2023
КИТӘР ИДЕМ ХУШ ДИМИЧӘ
Кешеләрдән качып ераккарак,
Зелпе куаклары төбендә,
Аяк бөкләп, бөҗәкләргә карап,
Утырасы килә тын гына.
Анда бәлки тынлык хөкем сөрә,
Анда бәлки гадел дөньядыр…
Калгысаң да таңда, йөгерә-йөгерә,
Аккош чаңраганы уятыр.
Туплар гөрелтесе ишетелмәс,
Кан исеннән беркем исермәс.
Су буенда бары учак дөрләр,
Тонык кына уйчан су гөрләр.
Төтен булып ялган кермәс күзгә,
Яңагымны назлар тагын яз.
Китәр идем хуш димичә сезгә…
Андый дөнья ләкин табылмас.
17.04.2023
200
Тәхет куяр өчен җир аз ласа,
Илләр белән илләр бугазлаша –
Сылтау гына булсын бурларга.
Еллар тынчу, юллар һаман өзек,
Тургай сайрый үзәкләрне өзеп,
Алабута баскан кырларда.
Ялгыз башым… Ник аш түгел ашым?
Күземдә яшь, эчтә сызлавык шом,
Ишетелә этләр өргәне…
Мин шул илдә – кара болыт иңдә,
Кем ул дәшә дегет кебек төнгә –
Капкасына башны терәдем.
Еракларда туплар гөрелтесе!
Чаба якташ – кәфен төсле йөзе –
Яу кырыннан туган ягына.
Юк, ул түгел, җаны кайта очып,
Зират үләннәре ала кочып,
Елый, елый, елый якында…
10.08.2023
ХӘРАБӘЛӘР ӨСТЕНДӘ
Җир тетрәүдән җимерелгән Каһраман Мараш тумасы дустым Фатих Кутлуга
Дустым Кутлу!
Ничек анда хәлләр?
Нинди хәбәр килә Мараштан?
Ышык эзләп чумганмы ул җиргә,
Әллә инде күккәме ашкан?
Исеңдәме, тораташтай калып,
Без ишеттек яман хәлләрне:
Җирне үпкән афәт.
Шәһәр өсләп
Узган ахырзаман шәүләсе.
Комнан ишкән баулар тау булыр бер!
Туган йортың булыр хәрабә.
Син еларсың: “Әни кайда, әни?!”
Аһ-зар йөрер ике арада.
Һәр кайгыны уртаклашып булмый…
Күреп бары үзәк өзелә.
Күңел үзе тоташ бер хәрабә.
Әни, дисең, әни…
Эзлиләр…
Таш астыннан тавыш ишеткәннәр…
“Әни тавышы, дисең.
Таныдым!”
Олы югалтулар кагылды да
Без табылдык.
Син дә табылдың.
Фәрештәме, кошмы, бер сабыймы
Безнең хәрабәләр өстендә?
Күз яшендә Өмет канат җилпи, –
Үзе хәлсез, үзе кечкенә.
07.10.2023
АЛТАЙДА
Алтайда мин, карендәшләр белән;
Тауга мендек, үзәннәргә төштек.
Уч тутырып салкын чишмәләрдән
Ташлар моңы сеңгән сулар эчтек.
Зәп-зәңгәр күк. Тәңре елмаюы.
Түбәләрдә ап-ак томан куе, –
Сарылды ул иңгә җилән сыман…
Таралмасын сиздем еллар буе.
16.10.2023
***
Салмак кына кереп китте алар
Көзге каеннарның арасына.
Сүрән кояш, калышмаска теләп,
Эзләренә басып бара сыман….
21.10.2023
***
Көзге бакча… Кышка инде көйләнелгән –
Бер нәрсә дә калмаган күк үткән җәйдән.
Мин дә очып китәм хәзер дигән кебек
Өй каршында нарат мәгьрур канат җәйгән.
11.11.2023
КАЙТАСЫ БУРАННАР
Узуга ук күз ачкысыз буран,
Ай да чыкты – җәйдән аерылган.
Гаҗәпләнеп аңа карап торам,
Иңеннән
кар койган
каен сыман.
Кай якларга китте кар өере?
Кай кырларда йөри икән дулап?
Ыңгырашып кайтып керер кире,
Каршыларбыз аны ике куллап…
Юллар тузаныннан каралып ул,
Кайтып ятар безнең урамнарга…
Янган тимер исе килер бераз
Илгә кайтарылган бураннардан.
25.11.2023
АЮ ЭЗЕ ЧУАРЛАГАН КЫРДА
Төн дә кебек иде, өн дә кебек –
Мин югалдым карлар эчендә.
Үз-үземне кызгандым мин – җебек! –
Калмас җирдә тиздән эзем дә.
И дулады буран бик якында,
Ни әйтергә теләп гүләде?
Адашырга тиеш идем монда…
Адашмадым. Хәтта үлмәдем.
Ап-ак карлар төнлә кара сыман…
Шомлы тынлык – төпсез мәгарә!
Авызында язу карасыннан
Тернәкләнгән сәер шәүләләр.
Аю эзе чуарлаган кырда
Мин таландым явыз этләрдән.
Кулда – җәпле таяк. Егылырга
Димәк әле вакыт җитмәгән.
26.12.2023
НӘВАИ
Үзе шагыйрь, үзе вәзир булган,
Даны таралмаган кайларга….
Даһига да кыен булса кирәк
Тарихта үз урынын сайларга.
Энә белән кое казучы да
Мәҗбүр кайчак кылыч айкарга…
Шагыйрьләр чук бүген, Нәваи юк,
Әмирләр күп, тик юк Байкара.
16.01.2024
***
Кытыршы җил кагылды да яңакка,
Үтте инде… Хәзер менә таң ата.
Бар да үтә. Хәтта үлем дә үтә,
Һәм эзендә үлән шыта азакта.
23.01.2024
***
Этелсә дә, төртелсә дә,
Талант барыбер талант –
Күпме генә таланса да
Канат яра кабат.
24.01.2024
***
Дуслык ул нарат шикелле –
Яшьлектә куе үсә.
Еллар үткәч өч-дүрт ботак
Шыгырдый җилләр иссә.
13.02.2024
АВЫЛДАН РЕПОРТАЖ
Тагын табут кайткан.
Япь-яшь егет.
Бахмут тирәсендә атакада
Җиргә ауган.
Андый хәлләр була
Туган җирне ярсып саклаганда….
Авыл зиратында халык, халык!
Егет яшь бит!
Яшь һәм шулкадәр җәл.
“Ватан өчен!” – дип ярсыды түрә,
Шырык-шырык көлде янда әҗәл.
Дүрт-биш солдат күккә мылтык атты.
Һәм табутны гүргә качырдылар.
“Горурланам!” – диде ана.
Атасына
Тәре төшкән мидәл тапшырдылар.
22.01.2024
БАЙМАК
Рифат Даутовның кырыгына
Гыйнвар суыкларын басып киткән,
Күңел казаннарын кайнаткан,
Кичекмәстән бездән җавап көткән
Җан өшеткеч хәбәр Баймактан…
Җил чәчкәннәр белсен – алар бер көн
Зәһәр давылларга тап булыр.
Төркем түгел,
Ил эзләр үз иркен!
Һәм, әлбәттә, ул бер табылыр.
Туган җиргә ауган япь-яшь егет
Юккамы соң гомерен кыйратты?
Ул Ватанга өмет баглады бит!
Каршы алды авыл зираты.
Сынды кылыч, димме? Шул булды эш…
Ишетелми һичбер тавыш-тын.
Ләкин мин бит дастаннардан таныш
Каһарманлык белән кавыштым!
Атсыз калган чорда ат казанды,
Ил юлында ауды балагыз.
Тапталганда сыңар башкорт каны,
Сез башкортка мине санагыз!
01.03.2024
Марат Әхмәтов, Ләис Зөлкарнәй, Ркаил Зәйдулла 19.02.2024
Олы конкурска йомгак ясаганда
ТР язучылар берлегее идарәсендә
Ркаил Зәйдулланың язылмаган законнары, яки Марсель Галиевның премиядән баш тартуы турында
Язучылар берлеге идарәсеннән Рузилә Мөхәммәтова репортажы
Язучылар берлеге идарә утырышларын байтак вакыт үткәрә алмады – бинада ремонт барды. Дөрес, ул әле дә бара. Әмма башкача сузарга ярамый – җыелырга кирәк иде. Чөнки яңа әгъзалар аласы, әдәби премияләрне бүләсе һәм иң мөһиме – Тукай премиясенә кандидатларны билгелисе бар.
Идарәгә бер катнашым булмаса да, мине дә кертәләр, Аллага шөкер! Шулай дип йөгерә-атлый килгәндә, Берлек ишегалды капкасы төбендә Хәбир Ибраһим очрады – утырыш хакына кар ерып, буран туздырып авылдан килгән икән: идарә әгъзасы бит. «Син булгач, тагын дәшмичә утырасы була икән», – диде ул, авыр сулап. «Әйдә, кафеда ашап чыгыйк, үзем ашатам», – диде. «Ашатасаң-ашатмасаң да, язам, яме, язасын», – дим. «Беләм», – диде ул, шулай да мин алган жульен өчен түләде – рәхмәт!
Язучылар тузанлы фойе аша булса да утырышлар залына үттеләр һәм армый-талмый 2 сәгать эшләделәр. Беләсезме, күпме кул күтәрергә туры килде аларга?! Иренмәделәр, фикерләрен дә әйттеләр, ачык һәм ябык тавыш бирүләрдә дә актив катнаштылар – зарядка ясаган шикелле куллар күтәрелеп-төшеп торды.
«Ремонт бетеп килә – очына чыгарлар, язга бакчаны рәтләрбез», – дип, бинага кагылышлы мәсьәләләр белән таныштырудан башлады Ркаил Зәйдулла. Аннару язучылар бакыйлыкка күчкән 3 язучыны искә алды: Рашат Низамиев, Разил Вәлиев һәм Дамир Гыйсметдинов истәлегенә 1 минут басып тын тордылар.
Аннары бер уңайсыз процедураны хәл итеп алырга туры килде.
Ркаил Зәйдулла: Үткән идарәдә сезгә Рафис Корбанның гаризасын укыган идем. Безнең бит инде язылмаган канун бар: мин аны рәис итеп сайланганда әйттем, һәм сез риза булдыгыз – без, идарә әгъзалары, әдәби премияләргә дәгъва итмибез. Язучыларны бу мәсьәләдә күп тәнкыйтьләделәр. Шуңа күрә, ул сүзләргә нигез бирмәс өчен, минемчә, бу язылмаган канун дөрес, аңа зур мәгънә салынган. Безнең әдәбият бай, әгъзалар да күп, талантлылар да бар. Рафис Корбан: «Мине Язучылар берлеге идарәсеннән чыгаруыгызны түбәнчелек белән үтенәм», – дип гариза язган иде – мин аңа «хуп» дип кул да куйган булганмын. Түбәнчелек белән үтенгәч, без аның теләгенә каршы килергә тиеш түгел. Кем дә кем Рафис Корбанның теләгенә каршы түгел – кул күтәрүегезне сорыйм.
Язучылар берара югалып калды. Кемнәрдер, пышылдап кына, Рафис абзыйның үзеннән сорады. Кемдер каршы булуын тел белән әйтте. Әмма күпчелек Рафис Корбан гаризасына каршы килмәде. Кемдер бу язылмаган канунның объектив булмавыннан зарланды.
Рәдиф Сәгъди: Идарәдә – иң яхшы язучылар. Син үзең бөтен премияләрне алып бетергәч…
Ркаил Зәйдулла: Мин алып бетермәдем. Миңа бирделәр. Бу мәсьәләне хәл иттек. Хәзер ике идарә арасында эшләнгән эшләрне…
Рафис Корбан: Мин чыгып китимме?
Ркаил Зәйдулла: Утыра аласың. Тавыш бирү хокукың гына булмый.
Рафис Корбан ишекне каты итеп ябып чыгып китте. Алга таба әле аның исеме көн тәртибендә булачак иде. Чөнки ул Остаханәләр утырышында Тукай премиясенә тәкъдим ителде.
Башта Татарстан Язучылар берлеге рәисе урынбасары Илсөяр Иксанова һәм Әлмәт бүлеге җитәкчесе Рәфкать Шаһиевның отчетын тыңладык. Чаллыларның бүген була алмавын Ркаил Зәйдулла үзе аңлатты.
Ркаил Зәйдулла: Чаллылар бик күп очрашулар үткәрә. Факил абый бик актив. Мин аларның актив авторларын республика күләмендәге зур чараларга да җәлеп итергә тырышам. Бик шәп чыгыш ясыйлар. Бик матур итеп «Картлар (Өлкәннәр) көне» үткәрделәр. Минем дә аны үткәрү турында уйланганым бар. Ләкин ул безнең съездга әйләнәчәк. Чөнки безнең уртача яшь 70 тирәсе – димәк, «Картлар көне» – бөтен язучыларны җыеп алу дигән сүз. Без аларга башкача ярдәм итәргә тырышабыз – азык-төлек пакеты илтеп бирәбез.
Камил Кәримов: Картлыкның яшь планкасын күтәрик. 75 дип алыйк. Димәк, мин әле карт булмыйм – миңа 73 кенә. Яки 80 дип алыйк.
Ркаил Зәйдулла: Хисап бирелде. Бөтен яңалыклар көнендә сайтка куела бара – язучыларның эшчәнлеге белән танышып барырга була. Язучылардан кемнәрнең нинди очрашуларга йөрүе күренә. Очрашуларга йөрергә яратмаучылар да бар.
Язучылар Берлекнең 90 еллыгын үткәрү мәсьәләләре турында фикер алышты. Аны нинди форматта үткәрсәң отышлы булачагы турында уйландылар. Юбилей тантанасын тамашачы җыеп берәр залда үткәрергәме, әллә язучыларны табын артында гына сыйларгамы – ягъни, язучы төрле котлау нотыкларын һәм җырчылар чыгышын ашап-эчеп утырганда тыңлый. Ул вариант сайланса, киң җәмәгатьчелеккә язучы бәйрәмен без – журналистлар гына җиткерәбез була инде.
Әле бер ашау-эчү табыны белән генә эш бетми бит. Очрашулар, утырышлар, конференцияләр, түгәрәк өстәлләр – 90 еллыкны инфосәбәп итеп, татар әдәбиятын һәм Татарстан әдәбиятын промагандалый торган әллә күпме чара үткәрергә була. Идарәдәгеләр идея яңгыры яудырып атсалар да, моны формалаштырып рәсми документ итәсе бар ләбаса. Боларның бөтенесен бер документ итеп формалаштыру эшен идарәнең яшь кешесе һәм шактый тәҗрибәле Кабмин белгече Рүзәл Мөхәммәтшинга йөкләделәр. Рүзәл «футбол тубының» үз капкасында калуы белән ризалашса да, чаралар исемлеген төзеп бирүне үтенде.
Әдәби ел йомгакларын ничек үткәрергә? Башка зал табаргамы, әллә ремонт беткәнен көтеп җиткерергәме? Жанрлар буенча докладларны кем әзерли? Проза остаханәсен җитәкләгән Камил Кәримов бу эшне җиңел генә галимнәргә аткарып калдырмакчы иде, Ркаил Зәйдулла «һәр остаханәнең йомгаклау чыгышын ясаучыны остаханә үзе билгели» дип хәл итеп куйды. Дөрес инде, әллә премия генә бүлеп утырмакчымы сез, хөрмәтле остаханә башлыклары?
Шул вакыт халык шагыйре Рәдиф Гаташтан бер сорау яңгырады: «Бер сорау мөмкинме, Ркаил Рафаилович! Былтыргы әдәби премияләр бирелеп беттеме?»
Шулай итеп чират әдәби премияләр темасына җитте. Былтыргы премияләрнең акчалары түләнеп беткән, премиянең диплом-фәләне тапшырылмаган, чөнки әлеге дә баягы ремонт – җыелыр урын юк.
Аллага тапшырып, башладык, җәмәгать!
Гаяз Исхакый премиясенә Язучылар берлеге остаханәләреннән татар әдәбиятын тәрҗемә итеп төрек укучысына җиткерүе өчен Фатих Котлу һәм публицистик әсәрләре өчен Нурулла Гариф, «Каумемә» һәм Удмуртия татарларының милли тормышы турындагы китаплары өчен Ибраһим Биектаулы тәкъдим ителгән иде. Чаллылар Хәмит Латыйфны тәкъдим иттеләр. Әлмәттән кандидатура юк иде. «Молодцы, әлмәтләр», – диде Рәдиф Гаташ, күрәсең, ул җиңәргә тиеш дип санаган кешесен тәгаенләгәндер.
Ркаил Зәйдулла: Гаяз Исхакый премиясе беренче чиратта публицистика һәм иҗтимагый эшләр өчен бирелә. Бирелгән дәвердәге бөтен исемлекне карасаң, андый эшләре булмаган кешеләргә дә бирелгән. Мин бу юлы 2 кешегә бирергә тәкъдим итәм. Фатих Котлу 2 дистәгә якын китап тәрҗемә итте, Нурулла Гариф – бик милли җанлы кеше. Язучы димәсәк тә, төбәк тарихын өйрәнү мәсьәләсендә бик күп китаплар чыгарган кеше…
Илсөяр Иксанова: Монда бер сумка китабын китерделәр…
Ркаил Зәйдулла: Ул бит әле Равил Фәйзуллин музеен ясарга да ярдәм иткән…
Ркаил Зәйдулла шушы сүзне әйтеп авызын ачылган мәлдә ишек ачылып китте, һәм идарәнең аксакалы Равил Фәйзуллин килеп керде.
Ркаил Зәйдулла: Премияне икегә бүлергә мөмкин… Мин киңәш итергә ярата торган кеше – киңәшләштем – бүлеп була.
Рәдиф Гаташ: Бик дөрес.
Кемнеңдер тавышы: Хәл итеп тә кайтмадыңмы?
Ркаил Зәйдулла: Хәл итү – сездән.
Камил Кәримов: Тавышка куйыйк.
Ркаил Зәйдулла: Бюллетеньнарны хәзер китерәләр.
Камил Кәримов: Тере тавыш белән дә…
Хәбир Ибраһим: Ярамый диләр бит…
Бюллетеньнар килгән арада Һади Такташ премиясен карый тордылар.
Илсөяр Иксанова: Һади Такташ премиясенә 3 кандидат – «Кыйбла барлау» китабы өчен Шәмсия Җиһангирова, «Таң калып багам таңнарга» китабы өчен Айрат Суфиянов (Чаллы)…
Рәдиф Гаташ: Монысын да бүлеп булмыймы?
Нәбирә Гыйматдинова: Нәрсәгә бүләсең инде аны?
Рәфкать Шаһиев: Әлмәттән дә бар – «Аклыкка сыену» китабы өчен Таһир Шәмсуаров.
Ркаил Зәйдулла: Санау комиссиясенә кемнәрне куябыз?
Камил Кәримов: Әнә – каршы якта түрдә утыручыларны.
Ркаил Зәйдулла: Рүзәл, Әлфәт…
Рүзәл Мөхәммәтшин: Минем математика юк бит – хәрефне цифрдан аермыйм.
Илсөяр Иксанова: Миңа 2 бюллетень бирегез – Факил абый тавышын биреп калдырды.
Газинур Морат: Рөстәм Галиуллин тавышын миңа калдырды.
Исхакый премиясе саналган һәм Такташ премиясенә бюллетень ясалган арада, Фатих Хөсни премиясен карый башладылар.
Илсөяр Иксанова: Фатих Хөсни премиясенә остаханә утырышыннан 2 кеше үтте – «Кышкы розалар» китабы өчен Фәрит Яхин һәм «Гафу ит мине» китабы өчен Кәрим Кара. Чаллы һәм Әлмәттән юк.
Рәфкать Шаһиев: Нигә Айгөл Әхмәтгалиева юк икән?
Нәбирә Гыйматдинова: Нишләп икән?
Рәдиф Гаташ: Кәрим Кара еш басыла. Бик кызыклы язучы.
Ркаил Зәйдулла: Бик үзенчәлекле прозаик. Теле бик матур.
Гәүһәр Хәсәнова: Гаяз Исхакый премиясе буенча бюллетеньнар саналды: Фатих Котлы өчен – 21, Нурулла Гариф өчен – 18, Хәмит Латыйф өчен 1 тавыш бирелгән.
Санау комиссиясе эшен кул күтәреп расладылар. Гаяз Исхакый премиясе лауреатлары Фатих Котлы һәм Нурулла Гариф булды.
Гәүһәр Хәсәнова: Ркаил әфәнде, бер сорау бирсәм буламы? Котлы чиратына ничек эләгеп була? Принцип отбора? Әтием әсәрләрен тәрҗемә иттерәсем килә (Гәүһәр Хәсәнова – халык язучысы Мөхәммәт Мәһдиевның кызы. – авт.).
Ркаил Зәйдулла: Башта Аяз Гыйләҗевны тәрҗемә итте, аннары анталогия өчен хикәяләр тәрҗемә итте.
Гәүһәр Хәсәнова: Кем түли?
Ркаил Зәйдулла: Башта түләүсез эшләде. Хәзер тәрҗемә үзәге аша түли башладым.
Гәүһәр Хәсәнова: Мөхәммәт Мәһдиев әсәрләрен тәрҗемә итергә заказ биреп булмасмы икән?
Бу теманы аерым сөйләшеп бетерергә булып, премия темасын дәвам иттеләр.
Илсөяр Иксанова: Абдулла Алиш премиясенә Ринат Мәннан, Чаллыдан – Рәзинә Мөхияр, Әлмәттән Зинаида Захарова һәм Рухия Ахунҗанова тәкъдим ителде.
Гәүһәр Хәсәнова: Абдулла Алиш премиясенә 22 бюллетеньнан Рухия Ахунҗановага – 14, Ринат Мәннанга – 4, Зинаида Захаровага – 3, Рәзинә Мөхияргә 1 тавыш.
Ркаил Зәйдулла: Рухия Ахунҗанованың «Биләргә сәяхәт» китабын күргән идем. Балалар өчен тарихны күзаллый торган китап, минемчә. Рәсемнәр белән бик матур чыккан. Әйдәгез, беркетмәне хуплап кул күтәрик.
Әлмәттән Рухия Ахунҗанова Абдулла Алиш премиясе лауреаты булды.
Гәүһәр Хәсәнова: Такташ премиясе буенча 22 бюллетеньнан Айрат Суфиянов 14 тавыш җыйды, Шәмсия Җиһангирова – 7, Таһир Шәмсуаров – 1 тавыш.
Һади Такташ премиясе шагыйрь Айрат Суфияновка биреләчәк дип расланды. Аны Язучылар берлегенең Чаллы бүлеге тәкъдим иткән иде.
Ркаил Зәйдулла: Җамал Вәлиди премиясенә бер генә кандидатура бар. Ул да булса – Дамир Гарифуллин. Аны белмәгән кеше юктыр. Кем дә кем аны лаек дип саный – кул күтәрегез! Кем каршы? Кем битараф?
Дамир Гарифуллин, кандидатурасы бертавыштан хупланып, Җамал Вәлиди премиясе лауреаты булды.
Ркаил Зәйдулла: Туфан Миңнуллин премиясенә күчәбез. Остаханәләр утырышында Рөстәм Галиуллин тәкъдим ителгән иде. Рөстәм Галиуллин баш тартты. Самоотвод.
Рәдиф Сәгъди: Безнең башка кандидат та бар…
Ркаил Зәйдулла: Хәзер юк инде. Алай ярамый. Чаллылар Айгөл Әхмәтгалиеваны тәкъдим итте. Рөстәм Галиуллин Айгөл Әхмәтгалиева файдасына баш тартты. Айгөлнең драматургия өлкәсендә эшләгән эшләре күп. Моны үзегез дә беләсез…
Рәдиф Сәгъди: Җәмәгать, әйдәгез, Юныс Сафиуллинны да тавышка куйыйк…
Ркаил Зәйдулла: Үзең бит остаханәләр утырышында Рөстәмне тәкъдим иткәнсең… Кем дә кем Айгөлне Туфан Миңнуллин премиясенә лаек дип саный – кулларыгызны күтәрегез! Кем каршы? Кем битараф?
Туфан Миңнуллин исемендәге премия Айгөл Әхмәтгалиевага бирелә дип расланды.
Гәүһәр Хәсәнова: Фатих Хөсни премиясенә 22 бюллетеньнан Фәрит Яхин 9 тавыш җыйды, Кәрим Кара – 13.
Ркаил Зәйдулла: Сайлау комиссиясе протоколын расларга кул күтәрегез! Кем каршы? Кем битараф?
Фатих Хөсни премиясе Кәрим Карага (Һади Кәримов) бирелә дип хәл ителде.
Ольга Иванова: Безнең рус секциясеннән Максим Горький премиясенә 2 кандидат – Наил Ишмөхәммәтов һәм Евгений Сухов тәкъдим ителеп, Наил Ишмөхәммәтовка 11 тавыш булды, Евгений Суховка – 5. 4 кеше икеләнеп калды.
Ркаил Зәйдулла: Евгений Суховның саллы, фундаменталь романы тәкъдим ителгән. Ул зуррак масштабтагы премиягә дә лаектыр дип уйлаган идем. Державин премиясенә, бәлки… Ул Горький премиясенә кызыкты, әмма 5 кенә тавыш булган. Идарә утырышына куя алмыйбыз.
Илсөяр Иксанова: Безнең остаханәләр утырышыннан Марсель Галиев кандидатурасы да үтте. «Чытырманлыкта» тәрҗемә китабы өчен тәкъдим ителде.
Тавышлар:
– Горький премиясе рус телендәге әсәрләр өчен түгелмени?
– Нигезләмәдә күрсәтелмәгән.
– Язылмаган законы бар инде аның…
– Тавышы да чыгар…
Ркаил Зәйдулла: Җаны теләгән – җылан ите ашаган. Нигезләмәсендә татар телле язучы алырга тиеш түгел дигән язу юк.
Гәүһәр Хәсәнова: Минем уйлавымча, Горький премиясе рус телле текст өчен бирелә. Оригиналда русча булган текст тәрҗемә ителеп татар телле текстка әверелгән икән – ул инде рус телле текст түгел.
Ркаил Зәйдулла: Заманында Державин премиясен Марсель Галиев белән икәү бүлгән идегез.
Гәүһәр Хәсәнова: Әйе, рус теленә тәрҗемә текстның авторы татар язучысы иде. Монда логика дөрес, шулай да «обидно».
Ркаил Зәйдулла: Димәк, Марсель Галиев Наил белән дә бүлешә ала…
Марсель Галиев: Мин премиядән баш тартам…
Камил Кәримов: Син алай итмә әле. Горький ул китапта шагыйрәнә тәрҗемә ителгән. Укыйсы килеп тора.
Гәүһәр Хәсәнова: Татар премиясенә тәкъдим итәргә кирәк булган. Марсель абый татар телле укучы өчен әсәр иҗат итә.
Ркаил Зәйдулла: Тәрҗемә әсәрләре өчен аерым премия кирәк. Мин аны гамәлгә куярга тәкъдим дә иткән идем. Нигезләмәсе дә язылган иде.
Марсель Галиев: Мин премиядән…
Камил Кәримов: Тукта әле…
Нәбирә Гыйматдинова: Кеше самоотвод ала бит…
Рүзәл Мөхәммәтшин: Ркаил абый, утырыш башында башланган «идарә әгъзасы премиягә дәгъва итә алмый» дигән сүз Тукай премиясенә генә карыймы?
Ркаил Зәйдулла: Бөтенесенә дә. Ләкин бит бу – Марсель Галиев!
Нәбирә Гыйматдинова: …Рафис, Рафис кына…
Марсель Галиев: Чын күңелдән самоотвод…
Ркаил Зәйдулла: Самоотводны кабул итәбезме?
Рәдиф Гаташ: Марсель – зуррак премияләргә лаек кеше.
Ркаил Зәйдулла: Кем дә кем Марсель Галиевның премиядән баш тартуын кабул итә – кул күтәрегез!
Камил Кәримов: Үзе күтәрәме?
Ркаил Зәйдулла: Кем дә кем Наил Ишмөхәммәтов кандидатурасы сайлануын хуплый – кул күтәрегез. Каршылар һәм битарафлар юк.
Горький исемендәге премия язучы һәм тәрҗемәче Наил Ишмөхәммәтовка бирелде.
Инде килеп Язучылар Тукай премиясенә кандидатлар сайлау кебек изге эшкә тотындылар.
Илсөяр Иксанова: Язучылар берлеге остаханәләре аша прозаиклар Рафис Корбан, Марат Әмирханов, Рәфкать Кәрами һәм шагыйрь Ләис Зөлкарнәй кандидатуралары кергән иде. Айдар Хәлим кандидатурасын Чаллы бүлеге тәкъдим итте.
Рәдиф Гаташ: Ркаил Рафаилович, идарә аша ничә кешен үткәрәбез?
Ркаил Зәйдулла: Минемчә, 2 кешене тәкъдим итәргә кирәк – поэзиядән һәм прозадан. Кем дә кем 2 кешене тәкъдим итәбез, ди – кулларыгызны күтәрегез. Бер кешене калдырырга да мөмкин. Ләкин 2 кешене калдыру мөмкинлеге бар…
Рүзәл Мөхәммәтшин: Минем каршы икәнлегемне протоколга кертегез!
Нәбирә Гыйматдинова: Ник?
Рүзәл Мөхәммәтшин: Мин берне генә калдыру яклы. Сез комиссиядә тавышны икегә бүләсез дә, нәтиҗәдә безнең язучы алмый кала.
Рәдиф Гаташ: Идарәдән гомер-гомергә 2 кешене – прозаикны һәм шагыйрьне тәкъдим итәләр иде. Элек-электән 2 кешегә бирәләр иде.
Гәүһәр Хәсәнова: Тукай премиясенә тәкъдим итү бюллетеньнары буенча мондый нәтиҗә чыкты. 22 бюллетеньнан Рафис Корбанга – 6 тавыш, Марат Әмирхановка – 7 тавыш, Ләис Зөлкарнәйгә – 15 тавыш, Рәфкать Кәрамигә – 2, Айдар Хәлимгә – 3…
Рүзәл Мөхәммәтшин: Кемдер – 1, кемдер 2 кешегә тавыш биргән. Шуңа күрә 22 тавыш булмаганга аптырамагыз.
Гәүһәр Хәсәнова: Иң күп тавышлар – 15 һәм 7.
Зиннур Мансуров: Тавыш бирүдә 3тән 2 дигән принцип бар. 7 саны бу очракта бу принципка туры килми.
Ркаил Зәйдулла: Корбан хакына 2 тавыш үткәрикме әллә, дип уйлаган идем…
Залдан тавыш: Рафисның гаризасын кире үзенә бирик… Идарәдә калсын алайса.
2 кешене үткәрергә планлаштырып, икенче кандидат тиешле санда тавыш җыймаганга, тагын бер кат тавыш биреп карадылар. Әмма саннар барыбер шул чама иде: Рафис Корбан 9 тавыш җыйды, Марат Әмирхановка 11 тавыш бирелде. 2 бюллетеньда 2 кандидатура да сызылган булып чыкты. Бер генә кандидатура да «өчтән ике тавыш» та, «50 процент + 1 тавыш» та җыя алмады.
Ркаил Зәйдулла: Димәк, бер генә кандидатура тәкъдим итәргә тәкъдим итәм. Ләис Зөлкарнәй кандидатурасын.
Рәдиф Сәгъди: Ике кешенен тәкъдим итү мөмкинлеге югаламыни?
Ркаил Зәйдулла: 2 премия бирәм дип торган кеше юк әле.
Рәдиф Сәгъди: Анысы синнән тора.
Ркаил Зәйдулла: Читтән керүчеләр күп булачак. «Ватаным Татарстан», Татарстан китап нәшрияты, музейлар…
Татарстан Язучылар берлеге Тукай премиясенә шагыйрь Ләис Зөлкарнәйне тәкъдим итәчәк.
Ркаил Зәйдулла: Хәзер күңеллерәк миссиягә күчәбез. Берлеккә яңа әгъзалар…
Вахит Имамов: Чакыра башлагыз!
Ркаил Зәйдулла: Фирдүс Гыймалтдиновның «Буа» һәм «Үзбәк хан» романнары китап булып басылып чыкты. Икенчесе – Рәмис Латыйпов: Кариев театрында спектакле бара, «Казан утлары» сериясендә китабы басылып чыкты…
Фирдүс Гыймалтдинов «Исәннәрмесез!» дип килеп керде.
Илсөяр Иксанова: Фирдүскә рекомендацияне Равил Сабыр, Вакыйф Нуриев, Гөлнур Айзат биргән. Хәбир Ибраһим да рекомендация биргән, ләкин ул үзе кабул итү комиссиясендә.
Зиннур Мансуров: Язучылар берлегенә керү процессын узган гасырның 70нче елларыннан бирле күзәтеп киләм. Төрле багаж белән киләләр – шагыйрьләр сберкнижка калынлыгындагы китап чыгарса да керә иде. Фирдүс Гыймалтдинов мәсьәләсенә килгәндә, ул шәкертлек чорын сикереп үтеп, Язучылар берлегенә зур багаж белән килде – Татарстан китап нәшриятында 2 китабы чыкты. Фирдүс Гыймалтдинов иҗатына профессиональ яктан бернинди шик белдереп булмый. Тормыш булгач, кайчакта кешеләрне Берлеккә сыкранып та алабыз. Фирдүс Гыймалтдинов татар әдәбиятына менә дигән дебют белән килеп керде. Каләмдәшләремне аңа тавыш бирергә чакырам.
Рәдиф Гаташ: Ренат Харисның «ученигы» түгелме икән? Якташлар!
Вахит Имамов: Фирдүс Гыймалтдиновны кабул итәргә кирәк дип уйлыйм. Тарихи роман язган кешеләр күп түгел.
Вакыйф Нуриев: Фирдүс Гыймалтдинов әдәбиятка безне гаҗәпләндереп, хәтта сискәндереп килеп керде. Быел ябык әдәби конкурста заманча әсәр белән җиңеп чыкты.
Рифат Җамал: «Үзбәк хан» романы шулкадәр ышандырып язылган – моның шулай булганына бернинди шик юк. Башлангыч язучының әсәре кебек тә түгел. Мин Фирдүснең үзенә дә әйттем: «Бу – кино төшерергә готовый сценарий», – дидем.
Камил Кәримов: Шәп әйткәнсең!
Яшерен тавыш биреп, Фирдүс Гыймалтдиновны бертавыштан кабул иттеләр. Протоколны кабул итү өчен тагын бер кат кул күтәрделәр. Котладылар. «Член булдың», – диештеләр.
Фирдүс Гыймалтдинов: Мөхтәрәм җәмәгать! Аллаһның рәхмәте яусын! Җылы сүзләрегез белән канат куйдыгыз. Сезнең арада булу минем дөньяга карашта, укый торган әдәбиятта, мин яза торган әсәрләрдә дә чагылыш табадыр дип уйлыйм. Мин бик дулкынланам. Гадәти бер вакыйга түгел. Мин бу турында хыялланмаган да идем. Алла бирсә, милләткә хәлемнән килгәнчә, булдыра алганча хезмәт итәргә вәгъдә бирәм. Шушы вәгъдәмне соңгы сулышыма кадәр үтәячәкмен.
Фирдүс Гыймалтдиновны Рәмис Латыйпов алыштырды.
Илсөяр Иксанова: Рәмис Латыйповка рекомендацияне Әлфәт Закирҗанов, Факил Сафин, Камил Кәримов бирде.
Зиннур Мансуров: Әдәбиятка килергә уйлаган кеше үзенә генә хас иҗат почеркын булдырырга тиеш. Үз стилен булдыра алмый икән, андый кешедән зур язучы чыкмаска мөмкин. Бу җәһәттән Рәмис Латыйпов бик аерылып тора. Аның фикерләү рәвеше, язу рәвеше бар, яхшы мәгънәсендә «хулиганить» итеп тә җибәрә. Без аның көндәлек матбугатта чыккан язмаларын да укып барабыз. Каләмен драматургия өлкәсендә дә сыный. Рәмис Латыйпов җаваплы урында эшли. Ул «Татар-информ» мәгълүмат агентлыгының татар редакциясе һәм «Интертат» электрон газетасының баш мөхәррире. Шушы вазыйфада да ул милләтебезгә шушы югарылыктан торып хезмәт итәргә тиеш. Язучылар берлегенә кабул ителә икән, Берлек эшендә дә актив катнашырга тиеш. Ул матбугатта язучының дәрәҗәсен күтәрү буенча зур тырышлык куярга тиеш дип уйлыйм. Киләчәктә дә шушы югарылыкта калсын, язу стилен тагын да камилләштерсен. Каләмдәшләремне аңа тавыш бирергә чакырам.
Камил Кәримов: Камилләштерсен дигән сүзгә торып басам. Рәмис Латыйповның кыска форматлы әсәрләр язу осталыгына игътибарны юнәлтәсем килә. Ул үсмерләр өчен язып башлады – бу тансык юнәлеш. Фундаменталь романнар язу, бәлки, кемгәдер җайлыдыр, гонорары да әйбәттер. Кыска форматлы әйберләр язарга бик сирәк кешеләр алына, һәм ул авыррак та. Озын язарга өйрәтерләр әле. Рәмиснең кыйбласы дөрес. Ул интернет киңлекләрендә эшли – анда язучылар иҗатын күрсәтү белән дә безгә зур файда китерә. Рәмис Латыйповны Язучылар берлегенә алсак, безнең идарә изге эш эшләячәк.
Вахит Имамов: Гонорар дип сөйлисең. Бетте бит ул. Шәледә ятып (Камил Кәримовның авылы. – авт.) белмисеңмени?
Камил Кәримов: Барыбер язабыз, Аллага шөкер!
Марсель Галиев: Мин Рәмис Латыйповны белмичә йөри идем. Бервакыт бер егет миннән интервью алып китте…
Залдан берсе: Башкортлар турындамы?
Марсель Галиев: Киенгән килеш кенә бирдем. Үзем нигә алды микән, барыбер чыгара алмый дип уйлыйм. Чыгарды бит. Миңа каршы язылган фикерләрне миңа җибәрмәгән, чөнки миңа төрле начар сүзләр дә язганнар. Рәмисне шуннан соң укый башладым. Фикерле егет! Йомшак җәеп катыга утырта да белә.
Нәбирә Гыйматдинова: Чеметеп ала.
Марсель Галиев: Күсәк күтәрмичә генә катыга утырта белә. Молодец! Член булгач, повестьларын укырмын, дип уйлыйм. Безнең арага интеллигент егет килә, дип сөенеп торам.
Ркаил Зәйдулла: Иронияле егет. Тел темасына бәхәскә дә кергән идек. Ул, халык сөйләшкәнчә язарга кирәк, дип әйтте кебек истә калган. Безнең Тукайлардан килгән әдәби тел дә булырга тиеш дип уйлыйм.
Нәбирә Гыйматдинова: Үзе ул әдәби телдә яза.
Ркаил Зәйдулла: Бездә хәзер редакторлык культурасы бетеп бара. Газинур Моратка чират тезелгән. Монысы әдәбият турында сөйләшү иде. Рәмисне күргәч, әдәбият турында сөйләшәсе килә башлый. Ул әдәби процесска үзе дә битараф түгел. Әмма иң үткен әйберләрен аккаунтына куя икән. Заманнан артта калырга ярамый – аннан да укырбыз. Рәмискә уңышлар телибез! Мин Фирдүсне дә, Рәмисне дә әдәбият өчен табыш дип уйлыйм. Алар төптән җигелеп тартучылар булырлар.
Гәүһәр Хәсәнова: 21 бюллетеньнан 20се кабул итү яклы. Берсе каршы.
Рәмис Латыйпов күпчелек тавыш белән Берлеккә кабул ителде.
Ркаил Зәйдулла: Димәк, кемнедер тәнкыйтьләгән булгандыр.
Рәмис Латыйпов: Әдәби тел турындагы сүземнән башлыйм әле. Мин, ясалма әдәби тел булырга тиеш түгел, дигән идем. Бигрәк тә телевидениедә күп ул ясалма матурландырылган тел…
Камил Кәримов: Хәзер ачыктан-ачык сөйләшә аласың – тавышлар бирелгән инде.
Рәмис Латыйпов: Мин шул ясалма телгә каршы. Аны әле «әдәби тел» дип атыйлар. Бу – әдәби түгел, ясалма тел…
Ркаил Зәйдулла: Әйе, исемә төште, без бер фикергә килеп тәмамладык бәхәсне.
Рәмис Латыйпов: Язучылар берлеге безгә бик якын. Без сезнең хакта даими язып торабыз. Сезнең-безнең бу онытылмаслык гүзәл очрашу хакында да репортажны укырсыз. Зур рәхмәт!
Комментарийлар (0)
Тулырак: https://intertat.tatar/news/rkail-zaidullanyn-yazylmagan-zakonnary-yaki-yazucylarnyn-adabi-premiya-bulese-5864256
АНКАРАДА
Татарстан язучылар берлеге рәисе Анкарада татар әдәбиятын таныту ысуллары турында сөйләде
Татарстан язучылар берлеге рәисе, депутат, шагыйрь һәм язучы Ркаил Зәйдулла Анкарада үтүче V төрки дөнья язучылар корылтаенда татар әдәбиятын дөньяга таныту ысуллары турында чыгыш ясады.
Ркаил Зәйдулла әдәби әсәрләрне дөнья киңлегенә алып чыгуда тәрҗемә эшенең әһәмиятен ассызыклады. Ул татар әдәбиятын дөньяга танытуда Төркиянең күпер роле уйнавын әйтте.
«Роза Туфитулованың «Язмыш җиле» романы Татарстанда нәшер ителгәнче үк Төркиядә төрек телендә басылып чыкты. Әлеге әсәрне төрекчә укып, күптән түгел французлар үз телләренә тәрҗемә иттеләр. Шулай ук Аяз Гыйләҗевнең «Өч аршын җир» повесте дә башта – төрекчәгә, аннан инглизчәгә тәрҗемә ителде», – дип сөйләде ул.
Татарстан язучылар берлеге рәисе корылтай эшчәнлеген бәяләп, тәкъдим-фикерләрен дә җиткерде. Ул төрки язучылар өчен Нобель премиясенә тиң бүләк булдыру зарурлыгын искәртте.
V төрки дөнья язучылар корылтае Төркиянең башкаласы Анкарада İLESAM (Фәнни-әдәби әсәрләр авторларының һөнәри берлеге) тарафыннан Төркия мәдәният һәм туризм министрлыгы, TİKA (Төрки хезмәттәшлек һәм координация агентлыгы), YTB (Чит илләрдәге төрекләр һәм тугандаш халыклар) кебек оешмаларның булышлыгы белән оештырылган.
6-8 ноябрь көннәрендә үтүче әлеге җыенда дөньяның 19 иленнән 100 шагыйрь, язучы һәм галим катнаша.
V төрки дөнья язучылар корылтае Төркия республикасының оешуына 100 ел тулуга багышланган.
Тулырак: https://tatar-inform.tatar/news/tatarstan-yazucylar-berlege-raise-ankarada-tatar-adabiyatyn-tanytu-turynda-soilade-5878778
Яңа спектакль турында
Вахит Имамов: Тәхетне хан ташламас…
Г.Камал исемендәге академия театры Ркаил Зәйдулланың «Игезәк» атлы, моннан 20 еллар элек үк язылган драмасын сәхнәгә чыгарды.
Әсәрнең сюжетын да, сәхнәдәге артистлар уенын гади, җиңел, ансат аңлаешлы, дип кенә булмый.
Безнең Англия тарихында король Ричардлар нәселеннән булган туганнар арасыннан берсенең икенчесен тимер битлек кидереп төрмәгә ташлаттыруын, әмма кырын эшнең егерме елдан соң да тарих аренасына калкып чыгуы турында укыган һәм хәтта бу темага куелган фильмнарын да караган бар иде. Тәхеттә утырырга лаеклы хакимдар булса да, фәкать таҗ һәм власть турында гына хыялланган оятсызының бертуган абыйсын төрмәгә ташлаттыруы күңелләрдә ярсу уята, кабих җанны гадел җәзага тартылуын сорап каннар кайный иде. Гәрчә үз дәүләтләребез тарихында да туганнар арасында берсен-берсе суюлар, хәтта угыл кешенең үз атасының гомерен кыю кебек гайре табигый хәлләр дә байтак булган инде.
Алтын Урда тарихында андый коточкыч суюларга атаклы Үзбәк хан нигез салган, диләр. Бер дистә хатыннарыннан туган угыл һәм оныклары аның тәхетенә нәфес сузмасын өчен, ул 1312 елда ук властька килгән чакта хәтта 110 га якын туганын үтерттергән, дигән мәгълүмәтләр дә бар. Икенче чыганакта «ул 42 туганын үтерттергән», дип гаебен «киметәләр». Әмма үз туганнарын күпләп үтертүдә аңа тиңнәр бик тә сирәк табылган, монысы хак.
Яман чир үтә йогышлы була бит, Үзбәк хандагы «гадәт» тиз арада оныкларына да күчкән. Үзеннән соң тәхетне өлкән угылы Танибәккә вәгъдә итеп киткәч, мондый «гаделсезлек» улы солтан Бирдебәк күңелендә дә «нахакка рәнҗетелү» хисе уятмыйча калмый. Кавказга ясалган бер поход барышында каладар итеп тау башында калдырылган Бирдебәк яшерен юллар белән качып кайта да, әүвәл әтисе Танибәкне, аннары аның 11 варисын суеп үтерә. Күзе һәм аңы власть белән томаланган Бирдебәк хәтта Танибәкнең 8 айлык угылын да кызганып тормый, аның аякларыннан тотып, башы белән стенага бәрә… Ләкин тәкъдир дигәннәре Бирдебәкнең үзен дә аямый, аны 1359 елда чираттагы тәхет дәгъвачылары суеп үтерә һәм Алтын Урда тарихында 20 ел эчендә 25 хан алышынган канлы буталыш, канлы мәхшәр чоры башлана. Мондый мәхшәр 1380 елда тәхеткә Туктамыш хан менеп утырганнан соң гына тукталгандай була. Мәгәр мәгълүм – аны да 1406 елда сатлыкҗан Идегәй яраннары юк итә. Бу коточкыч мәхшәр Алтын Урда дәүләте җимерелү белән тәмамлана.
Р.Зәйдулла Бирдебәк хан идарәсен тәхет язмышына төзәтмә кертү өчен иң кулай чор, дип сайлап алган сыман. Тик аңа, әлбәттә, тарихи эзлеклелекнең бөтенләй кирәге юк, ул тәхеткә шагыйрь күзаллавы һәм, әлбәттә, шагыйрь нәфесе буенча, үз «братын» – шагыйрь кешене утыртып карамакчы була. Моның өчен үтә җайлы һәм ышандыргыч ысул да бар сыман. Бату ханның кырыклап хатыныннан ким дигәндә бер йөз дәвамчы таралган бит. Ул йөздән соң икенче буында – бер мең. Андый бетмәс-төкәнмәс оныклар арасында, кан шаяртуы буенча, бер-берсенә игезәкләрдәй охшаш туганнар пәйда булу да мөмкин. Һәм менә Зәйдулла әсәрендә дә Бирдебәк аңа ике су тамчысыдай охшаш туганы – шагыйрь Әхмәт Казани белән очраша. Казан шагыйре Әхмәт, әлбәттә ки, ханлыкта гадел кануннар буенча яшәүче тәртип урнаштыру яклы. Бирдебәк ханга да тәхетне вакытлыча аңа биреп тору кызык. Ниһаять, Р.Зәйдулла фәрманы буенча, алар үзара килешә дә, тәхеткә бер тәүлеккә генә шагыйрь Әхмәт менеп утыра. Иллә мәгәр тәхетнең дә б-и-и-к йогышлы чире бар бит, каһәр. Хан менеп утырганчы гади гына урындык булса, ханның арты тиюгә, урындык шул мизгелдә власть тулы тәхеткә әверелә. Ә тәхет иясе – Аллаһы Тәгаләнең җир йөзендә билгеләп куелган идарәчесе бит ул. Күктә – Аллаһ үзе дә, җирдә – хан иң көчле! Тәхеткә арт саны тигән бәхет иясенең гамәлләрен тикшерергә дә һичкемнең хокукы юк. Чөнки ул гына иң гадел, иң лаеклы, ул – пәйгамбәр!
Өстәвенә, тирә-юньдә дә аның кубызына биеп торырга әзер яраннар табылмыйча калмый. Диван бәге белән карачы хәзер яңа ханның иң кансыз әмерен үтәүгә дә әзер, тик хан аларның изгелеген генә онытмасын һәм зуррак түрә урынын кызганмасын. Хәтта, кичә генә Бирдебәк хан белән түшәк бүлешкән Ханикә дә «шагыйрь Әхмәт»не «мең кәррә назлырак» ир дип тәкърарлый бит, мондый даннан ничек баш тартасың?!.
Кара гавам белән дәрвишләр арасында ханның «не настоящий» булуына шик белдерүчеләр табылмыйча калмый. Танышбәк атлы кардәше Әхмәт Казанига Бирдебәкнең малай чагында ук аның белән бил алышып һәм сер бүлешеп үсүен искә төшерә һәм бүгенге «хан»ның хәтта сөйләмендә дә өр-яңа төсмерләр пәйда булуына киная ясый. Тик тәхет белән хушлашу – мөмкин гамәл түгел! Кичә генә шагыйрь булып йөргән «хаким» Әхмәт Танышбәкне суеп котылмакчы була. Мәгәр җансакчылар да уянган шул инде, алар бар халыкны бергә күтәреп, бар кешене дә «таплап» кына чәнчелдереп төшерү турында гапь кузгата. Яңа фетнә, гомумхалыкны берләштергән бунт куера. Әхмәт Казани да янә башына капчык киеп, халык хөкеме каршына тезләнергә мәҗбүр…
Финал хәл ителми, нәтиҗәне һәрбер тамашачы фәкать үзе йомгакларга тиеш. Әмма уйланырлык урыннары чиктән ашкан. Әле утыз еллар элек кенә миллионлаган инсан коммунистлар фиркасеннән котылып, гадел хакимият, һәрбер адәм баласын яклаячак гадел кануннар урнаштыру турында хыялланган иде. Бугаз ярып кычкырырга яраткан Ельцинның: «Сезгә никадәрле мөстәкыйльлек кирәк булса, шулкадәр алыгыз», – дигән юмакай сүзләренә алдандык. Аның урынына менгән икенчесе 2002 елда Бөтендөнья татар конгрессының корылтай делегатлары алдында «Тулысынча тиле хаким генә халыкларны туган телләрендә укытуны тыя ала», дип шәрран ярды да, 15 ел үтүгә нәкъ менә безне милли мәктәпләрсез калдыру турындагы фәрманга кул куйды. Ркаил Зәйдулла да, Англиянең йөзенә тимер битлек кидереп зинданга ташлаткан Ричардлары турында язган әдипләр дә хаклы – арт саннары тәхеткә тиюгә үк хакимнәрнең җаны алмашына һәм аларның берсе генә дә хакимиятне үз теләге белән ташлап китмәячәк. Алар тирәсенә акчага һәм властька табынган кемсәләр үләксә чукырга әзер козгыннар кебек җыелмыйча калмый. Менә шулары үзләренә җылырак оя, майлырак калҗа, абруйлырак кәнәфи дәгъва итә, хәтта өстәмә байлык талап кайту хакына хакимнән чит дәүләтләргә яу-талау походлары оештыруны да таләп итә башлый. Менә шул козгыннар көтүе эчендә үзләренең «зиһенлеләрдән-зиһенле» балаларын арттан этеп Айга мендерүчеләр саны ишәя. Ахыр чиктә, хакимнәр арасында да үзләренә ясалма игезәкләр әвәләп, үз хакимлеген сакларга омтылган җаннар табыла…
Тарих искә төшә. Россия тәхетенә үрмәләгән чакта Елизавета Петровна белән Әби патшабыз – Екатерина II фетнә куптарган гвардиячеләрнең иң беренче сафларында булган, битләрен итәкләре белән каплап, җир астында качып ятмаганнар. Совет галимнәре «народниклар» дигән битлек белән япкан террорчылар Александр Өченчегә каршы берсе артыннан берсе һөҗүм итеп торган, әмма патша читлек эченә яки бункер төбенә кереп яшеренмәгән. Николай Икенченең дә бронялар белән капланган вагоннарда гына күченеп йөрүе хакында һичбер чыганак юк. Чөнки болар асылда да үзләрен тарих һәм халык алдында җаваплы хакимнәр дип санагандыр, шуңа күрә ясалма битлек кигән игезәкләр артына да качып ятмагандыр, үз язмышларын үзләре хәл иткәндер. Ә аннары җәмгыять һәм хакимнәр вакланган, тавык чебиләре кебек бер-берсенә охшаш вак җанлылар тәхетләрне тоткан. Бүген дә шул ук чир. Хәтта, әнә, кичә җансакчы булып яисә бассейннарда бергә йөзеп йөргән «ак тәнлеләр» дә саллы кәнәфи читенә арт саны эләгүгә үк үзен Ходай Тәгалә тарафыннан билгеләнгән түрә итеп саный. Ләкин шуларны кәнәфидә яңасы алыштыргач, кара гавам фейерверклар ясап күңел ача. Тормыш – балаган. Шушы битлек кигән түрәләр кулында курчак булып гомер итү әрәм. «Аллаһ вәзирләре, асабалар», имеш. Юк шул, Р.Зәйдулла тәхеткә мендергән Әхмәт Казанилар гына безгә бәхет яулап бирә алмас. Гадел җәмгыять төзү, бәхеткә юл яру – кара гавам кулында. Ә халыкның күзен ачуга ошбу әсәр дә барыбер ярап тора.
Тулырак: https://madanizhomga.ru/news/shn/vaxit-imamov-taxetne-xan-taslamas
Афиша
Камалда «Игезәк»: хан да юк, шагыйрь дә юк, спектакль барып чыкмаганмы әллә?
Камал театры легендар режиссер Марсель Сәлимҗанов туган көненә традицион премьера чыгарды – Ркаил Зәйдулланың «Хан һәм шагыйрь» пьесасы буенча «Игезәк» спектакле куелды.
Спектакльне карагач, беренчедән, мин Камал театрының баш режиссеры Фәрит Бикчәнтәевның үз шәкертләренә ышануына һәм аларга кат-кат шанс бирүенә сокландым – чөнки Рамил Гәрәев режиссер буларак әлегәчә тамашачының кайнар мәхәббәтен яуламаса да, ул аннан кат-кат зур сәхнәдә спектакль куйдырта. Зур сәхнәдәге алдагы спектакле, хәтерләсәгез, Альберт Шакиров пьесасы буенча куелган «Сәфәр» иде. Әлеге ике спектакль дә Фәрит Бикчәнтәевның сәнгать җитәкчелегендә куелды.
Шәхсән миңа Рамил Гәрәевның Салават Юзеев пьесасы буенча Камал театрының Кече залында куелган «Хафалы биюләр» спектакле ошаган иде.
Икенчедән, мин, режиссерга яхшы әсәрне бозуы кыенрак, дип уйлый идем – була икән. Хәтта легендар Камал сәхнәсендә дә.
«Хан һәм шагыйрь» – халык шагыйре Ркаил Зәйдулланың байтак еллар элек язылган әсәре. Моннан 6-7 еллар элек Фәрит Бикчәнтәев аның Камал театры сәхнәсендә куелачагын игълан итте. Әмма сәбәпләре булгандыр – куелмады.
Ниһаять, театр аны тиз генә чыгарасы итте. Театрның баш режиссеры, хәзерге вакытта «Алтын битлек» театр премиясе номинанты Фәрит Бикчәнтәев, спектакль чыгаруны Рамил Гәрәевка тапшырып, үзе Төркия дәүләт театрына спектакль куярга киткән булып чыкты. Әмма спектакльнең сәнгать җитәкчесе вазифасын өстендә калдырды – бүгенге көндә онлайн элемтәнең кыенлыгы юк.
Төп рольдә – Бирдебәк хан һәм шагыйрь Әхмәд Казанлы ролендә – Татарстанның атказанган артисты Рамил Вәҗиев. Сүз уңаеннан, Быел Рамилгә 50 яшь тулды. 1 декабрьдә артистның юбилей кичәсе дә шушы спектакль белән үтәчәк.
Әсәрдә вакыйгалар Урта гасырларда Алтын Урдада бара. Тәхеттә Бирдебәк хан утырган еллар буенча вакытны төгәлрәк итеп тә әйтә алабыз – 1357-1359 еллар.
Бирдебәк хан – Чыңгыз хан нәселен дәвам иткән Үзбәк хан оныгы, Җанибәк хан углы. Ул үз туганнарын – Бату хан нәселен кырып бетергән кансыз хан булып тарихта калган. Ркаил Зәйдулла әсәрендә шушы еллар һәм шушы вакыйгалар сурәтләнә. Ркаил Зәйдулла «ә бәлки, кырып бетерүче – хан үзе булмагандыр» дип фаразлаган һәм фаразын пьеса итеп язган. Әлеге версия кемнәрдер өчен Марк Твенның «Принц и нищий» әсәрен хәтерләтсә, миңа калса, бу охшашлык – ханның үзенә охшаган кеше белән алышуында гына. Әйе, Хан белән Шагыйрь шулкадәр охшаган ки, хәтта иң якыннары да аларны аера алмый, дип раслый автор. Янәсе, туганнарын Чыңгыз хан нәселе дәвамчысы Бирдебәк кырып бетермәгән, аның урынына тәхеткә менгән дәрвиш шагыйрь кырып бетергән.
Тәхет шагыйрьне дә боза ала, дип язган хәзер депутат (Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутаты) һәм рәис (Татарстан Язучылар берлеге Рәисе) булган, ә язганда әле андый статуслары булмаган Ркаил Зәйдулла. Шагыйрьләр арасына кайтсаң, барысын да төзәтеп була, дип тә әйткән бугай әле ул…
Декорацияләр катлаулы түгел – ике яклап сарай диварлары, бер яктан алар юка пәрдә белән томаланган. Әлеге пәрдә суеш баруын кино эффекты белән күрсәтү өчен кирәк. Декорациянең төп элементы – сәхнә үзәгендәге калкулыкта торган тәхет. Дөресен әйткәндә, декорацияләр Камал театры өчен артык гади булып тоелды. Эконом-вариант диимме?
Ә костюмнар кызыклы – алары эконом-вариант булып күренми.
Сценограф Лилия Хисмәтуллина – Башкортстан рәссамы, ул Казанда беренче мәртәбә Рамил Гәрәевның «Сәфәр» спектаклендә эшләгән. Аның портфолиосында Татарстан театрларыннан Түбән Кама татар дәүләт театрында Мансур Гыйләҗевның «Бичура» пьесасы буенча куелган «Аксак» драмасы да бар.
Яктылык буенча рәссам – Александр Рязанцев. Балетмейстер – Дамир Булатов.
Әсәрнең музыкасы шәп – шәхсән миңа ошады. Кайчандыр Камал театрында уңышлы барган «Җирән Чичән һәм Карачәч сылу» спектакле (Нәкый Исәнбәт пьесасы, музыка авторы – Мәсгудә Шәмсетдинова) атмосферасы хәтердә яңарды. Фәрит Бикчәнтәевның татар театрында режиссура солтаны булган чагында куелган гаҗәеп бер спектакле иде ул. «Игезәк» спектаклен музыкасын язган яшь композитор Йосыф Бикчәнтәев шушы әсәргә табан ниндидер бер музыкаль күпер уздырган кебек.
Шулай итеп түрдә – тәхет һәм ул тәхеттә – Хан/Шагыйрь. Әйткәнемчә, төп рольдә – Рамил Вәҗиев. Башта ул Бирдебәк хан, аннары Бирдебәк хан киемнәрен кигән Шагыйрьне уйный. Режиссер бер-берсенә ике тамчы су кебек охшаш Хан һәм Шагыйрьне сәхнәдә күрсәтүне Илнур Закировның башына капчык кидертеп хәл иткән. Дәрвиш шагыйрьне Хан янына шулай алып керәләр. Шагыйрь (Илнур Закиров) гаделлек даулый, гаделлек темасына бик актуаль диалог бара. Бу икәү, кызык өчен, бер көнгә урыннарын алмаша…
Тәхеткә менгән Шагыйрь иң элек чын Ханны юк иттерә, аннары Ханбикә янына керә… Тамашачыга күңелле булсын өчен, тәхет төбендәге оргияләрне дә күрсәтеп алалар…
Спектакль салмак кына үз җаена бара шулай. Артистлар уенының сокландырган урыннары бар, сокландырмаганы да. Дөресен әйткәндә, мин катнашучылар исемлегендә Рамил Вәҗиевны күргәч сөенеп бетә алмаган идем. Аның аз уйнавына, үзен күбрәк телесериаллар тәрҗемә итеп ачуына борчыла идем. Әмма «Игезәк» спектаклендә Рамилнең Хан буларак та, Шагыйрь буларак та ачыла алмавына борчылдым. Мин аны соңгы тапкыр зур саллы рольдә 2016-2018 елларда барган «Җилкәнсезләр» (Кәрим Тинчурин) спектаклендә күргән идем.
Нихәл итәсең, Чаллы егете Рамил Вәҗиевта шагыйрәнә тел түгел. Үзе күркәм йөзле, күрекле егет, сөйләме дә матур, әмма шигъри түгел. Бу театрда кем шагыйрь була ала икән, дип, үземчә «кастинг» ясап чыкканда, Илтөзәр Мөхәммәтгалиевның «Киек Каз Юлыннан» шигъри композициясе күз алдыннан үтте. Ә хан? Театрда хан бармы? Режиссер тапмаган…
Дәвам итик. Ярый әле, Камал театрында Татарстанның атказанган Эмиль Талипов кебек актер бар. Ул – Бирдебәкнең туганы, бер атадан туган карендәше Танышбәк ролендә. Аның сәхнәләрен карау өчен генә булса да, мин кат-кат, кат-кат театрга килергә риза. Тонык хан/шагыйрьне күләгәләмәскә тырышып, гаҗәеп бер башкару рәвеше иҗат иткән ул. Афәрин!
Татарстанның атказанган артисты Ләйсән Фәйзуллинаның ханбикәсендәге эчке энергетика сокландырды, ханга һәм сәхнәдә күрсәтелгән вазгыятькә карата эчке нәфрәтен тойдым мин аның.
Сүз уңаеннан, Бирдебәк ханның Рус православ чиркәвен ясактан азат итүен шагыйрь ханбикәнең чиркәүләр иленнән булуы белән аңлаткан.
Ә инде башка артистларның уеннарына килсәк, спектакльне караганда, элек хатлар язганда кулланыла торган «килешмәгән җире булса килештереп укыгыз» дигән юллар күңелдән узды. Кайбер артистлар да сәхнәгә чыкканда күңел төпкеленә шул сүзләрне салып чыга кебек – без күрсәтеп бетерә алмаганны үзегез чамалагыз инде, янәсе. Чөнки, миңа калса, әсәрнең тулы анализы булмаган, артистларга әсәрнең «ачкычы» табып бирелмәгән, алар ни максатларын, ни нәтиҗәне күзалламыйлар.
Әйе, Ркаил Зәйдулла – театраль белем алган драматург түгел, ул – шагыйрь, ул – прозаик, сүз остасы, чичән, импровизация остасы. Бәлки, режиссер өчен аның әсәрләрендә хәрәкәт җитмәгәндер, пьеса камил түгелдер. Ләкин бит ул исән-сау, каләме кулында – драматург режиссер күзаллаган структура буенча әсәрен яңадан сүтеп җыя ала. Варислар белән эш катлаулы, драматургның үзе белән килешеп була.
Журналистларга спектакльне премьера алдыннан күрсәткәндә, авторның үзе янына утырдым. Көлдергән урыннарыннан көлеп, тетрәндергән урыннарыннан тетрәнеп бергә карадык. Ркаил Зәйдулла, әсәренең азагын әйтеп, спойлер да ясады әле. Әмма, ни хикмәт, ул спойлерның кирәге чыкмады. Чөнки режиссер азагын куеп бетермәгән, дисәм, килешмәс инде… кыскасы, әсәрнең финалы юк. Хан тәхетенә утырып кансызлыклар кылган шагыйрьнең башы чабылуын финал дип санасагыз гына инде. Азактан ике персонаж да – Хан да, Шагыйрь дә – башларына капчык киеп сәхнәдә утырып кала: бу – финалмы?
Тагын бер аңлашылмаган әйбер – жанр. Програмкада жанры язылмаган. 16+ дигән билгесе генә куелган. «Игезәк» зур масштаблы, чын мәгънәсендә тарихи әсәр итеп куелмаган, ул притча да түгел. Ә нәрсә соң? Мин белмим.
Җәмәгать, кимчелекләрен санасам да, мин сезгә бу спектакльгә барырга киңәш итәм. Беренчедән, гаҗәеп шигъри һәм фәлсәфи, әмма ялыктырмый торган матур текст. Икенчедән, әсәр актуаль. Өченчедән, музыка җәлеп итә. Дүртенчедән, актерлар уеннарында бик уңышлылары бар – мин аларның барысын да санап бетермәдем. Күренекле артистыбыз Илдар Хәйруллин һәм яшь актер Алмаз Борһановның уены да аерым игътибарга лаек, мәсәлән. Бишенчедән, спектакль «утырып» җайлашып китәр әле, дигән өмет бар – уйнала-уйнала, артист белән зал арасында унисон барлыкка килә. Алтынчыдан, легендар Камал театры бит ул! Бирегә килеп, аның атмосферасын тою – үзе генә дә ни тора! Премьера белән!
Бу хакта тулырак: https://intertat.tatar/news/kamalda-igezak-xan-da-yuk-sagyir-da-yuk-spektakl-baryp-cykmaganmy-alla-5862330
Афиша
Ханом больше, ханом меньше: как Зайдулла подселил «Двойника» в театр им. Камала
Пьеса, написанная 20 лет назад, сюжет «Принца и нищего» в историческом антураже Золотой Орды, обречена быть актуальной
Мудрый правитель и жестокий поэт, ханский трон и смертельные заговоры, брутальные воины и томные девы — все это теперь есть в театре им. Камала, где накануне представили историческую легенду «Игезәк» («Двойник»). Новый спектакль по известной пьесе литератора и депутата Ркаила Зайдуллы «Хан hәм шагыйрь» поставил режиссер Рамиль Гараев. О том, какой получилась традиционная ноябрьская премьера, приуроченная ко дню рождения Марселя Салимжанова, в главном татарском театре, — в материале «БИЗНЕС Online».
Пьеса «Хан hәм шагыйрь», созданная ныне депутатом Госсовета и председателем союза писателей РТ Ркаилом Зайдуллой в 2001 году, напоминает нам о романе Марка Твена «Принц и нищий»
Стилевая эклектика
Пьеса «Хан hәм шагыйрь», созданная ныне депутатом Госсовета и председателем союза писателей РТ Ркаилом Зайдуллой в 2001 году, напоминает нам о романе Марка Твена «Принц и нищий». Только в роли «принца» здесь выступает хан Золотой Орды Бирдебек, а в роли «нищего» — дервиш и поэт Ахмед Казани, похожий на него как две капли воды. По воле рока герои встречаются и меняются местами. Поэт бурно ратует за справедливость, хочет прекратить междоусобицы и объединиться с народом, но, взойдя на трон, тонет в собственной мести и крови.
С момента начала работы с театром им. Камала Зайдулла возвращался к своему тексту, часть изменений, по информации «БИЗНЕС Online», была внесена уже в разгар репетиционного периода. На пресс-показе «Игезәк» драматург с удовольствием принимал поздравления.
К безусловным удачам спектакля принадлежит сценография Лилии Хисматуллиной, выстроенная на эпатажном смешении эпох. Декорация дворца с рельефными арками, монументальный трон и богатые кафтаны Бирдебека напоминают о блеске Золотой Орды
Часть из них, бесспорно, является справедливой. К безусловным удачам спектакля принадлежит сценография Лилии Хисматуллиной, выстроенная на эпатажном смешении эпох. Декорация дворца с рельефными арками, монументальный трон и богатые кафтаны Бирдебека напоминают о блеске Золотой Орды. На него в виде кожаного плаща Танышбека накладываются лихие 90-е, а льняное платье Ханике (жены хана) и громкоговоритель, которым к правителю зовут дервишей, выглядят вполне современно. Стилевая эклектика делает картинку многомерной, не привязывая ее к определенному времени.
В качестве эмблемы рока художник презентовала кроваво-красную ткань, укрывающую пол, дворцовую стену и постамент ханского трона. Она же прикрывает софиты рук Александра Рязанцева (художника по свету), имитирующие лучи солнца и мерцание звезд. Отказ от брачного ложа, стола и иного реквизита, обусловленного сюжетом, обеспечил артистам свободу передвижения. Поэтому в узловых моментах интриги на сцене действует не только главная пара героев, но и их души: двое мужчин в белом изъясняются на языке выразительной пантомимы и танца модерн (хореограф Дамир Булатов).
За драматический нерв спектакля отвечает музыка Йусуфа Бикчантаева, молодого и талантливого композитора-авангардиста. Еще до открытия занавеса на зрителя обрушивается звуковая волна: национальная лейттема в электронной оправе звучит жестко и бескомпромиссно, лишая надежды на счастливый исход. Есть в бикчантаевской партитуре и лирические фрагменты — щемящая кантилена струнных (Ахмед Казани у трона), эпические «гусельные» переборы (монолог поэта), но они лишь оттеняют мрачный, напряженный тон музыки.
Эмиль Талипов
Ингредиенты и результат
Кажется, с такими ингредиентами спектакль должен держать зрителя до самого финала, но этого не происходит. Народную трагедию Зайдуллы, по меткой ремарке одного из гостей, будто поместили в пространство одного из провинциальных ТЮЗов, а на выходе ощущается некая недосказанность. В аннотации зрителю обещают спектакль «о человеке и его предназначении, о праве выбора и слепом роке, о политике и искусстве, о любви и красоте, которые, кажется, не в силах спасти мир». Такие произведения требуют не только действия, но и емких отвлечений, обобщений, через которые публика может осмыслить вечные проблемы и пути их решения. Этого режиссуре Рамиля Гараева катастрофически не хватает.
Отметим, что ставить «Хан hәм шагыйрь» еще несколько лет назад должен был сам главный режиссер театра им. Камала Фарид Бикчантаев. Но в итоге доверил это дело своему ученику 41-летнему Гараеву, на счету которого уже несколько самостоятельных работ. Правда, у его спектаклей всегда есть художественный руководитель — Бикчантаев. Иногда этот дуэт дает неплохие результаты: взять хотя бы «Улетные танцы» на малой сцене. Но на этот раз главреж был занят своей постановкой в Анкаре и подключился к работе лишь на заключительном этапе. Видимо, это сказалось и на конечном результате.
Единственная претензия на большое обобщение — монолог Ахмеда Казани, осознавшего, что на троне ничуть не лучше, чем в бедной обители. Но пока суть монолога затеняет броская харизма Рамиля Вазиева
Гараев концентрируется на событиях пьесы, но не исследует их внутренние мотивы и результаты. Из-за этого трагедия о судьбе страны сводится к подмене правителя и банальной резне, в моменте, где на сцене хлещет кровь, особо впечатлительная публика ахает. Но это те немногие секунды, когда отвести взгляд от сцены действительно невозможно.
Единственная претензия на большое обобщение — монолог Ахмеда Казани, осознавшего, что на троне ничуть не лучше, чем в бедной обители. Но пока суть монолога затеняет броская харизма Рамиля Вазиева. Заслуженный артист РТ пылко декламирует текст в зал и явно ставит на внешний эффект, а не на проработку смыслов (к слову, в отличие от Танышбека — Эмиля Талипова, рефлексирующего над каждым словом). В других эпизодах это, правда, дает Вазиеву преимущество. Например, в ночном диалоге с Ханике, где поэт упивается своей властью.
Чувственный танец наложниц в исполнении Айгуль Шакуровой, Райхан Габдуллиной и Эльзы Муратхузиной. При этом главной леди спектакля остается Лейсан Файзуллина, с первой секунды разоблачившая обман
Главная леди и невидимая смерть
В целом в спектакле много удачных характерных, декоративных моментов — подпрыгивающая проходка дервиша, пытающегося натянуть ханские сапоги; реплика о «воспитанных и благородных вшах» в кафтане поэта; чувственный танец наложниц в исполнении Айгуль Шакуровой, Райхан Габдуллиной и Эльзы Муратхузиной. При этом главной леди спектакля остается Лейсан Файзуллина, с первой секунды разоблачившая обман. Помимо яркой внешности, ее Ханике сочетает в себе кротость, силу и женскую мудрость, воплощенную в контрастных дуэтах с Казани.
Отдельного разговора требует открытый финал «Двойника»
Отдельного разговора требует открытый финал «Двойника». В исходном варианте пьесы дервиша предсказуемо убивают. В спектакле герой предчувствует свою смерть, но зрителю ее не показывают, по крайней мере прямо. И у зрителя нет успокоения от свершившейся справедливости, ее можно додумать только в своей голове. Возможно, этого эффекта и добивались авторы.
Фото: Андрей Титов
2022 ел
Ркаил Зәйдулла: «Мин куркуымнан куркам»
Без нинди чорда яшибез? Киләчәгебез өметлеме? Килеп туган вазгыять милләт язмышына, әдәбиятына, гомумән, киләчәгенә ничек тәэсир итәчәк? Бу һәм башка проблемалар хакында Татарстан Язучылар берлеге рәисе, Дәүләт Советы депутаты Ркаил ЗӘЙДУЛЛА белән әңгәмә.
– Ркаил абый, Татарстан Дәүләт Советының соңгы сессиясенең тарихка кереп калачагы бәхәссез. Шәхсән үзегез үзгәрешләр шулай тиз булыр дип көткән идегезме?
– Безнең Конституциягә үзгәрешләр кертүне күптән таләп итәләр иде инде. Шулай булгач, аны көтелмәгән хәл дип әйтеп булмый. Бу мәсьәлә дистә ел дәвамында сузылып килде. Республика җитәкчелеге Россиянең яшәү рәвешендә федерализмның әһәмиятен бик яхшы аңлый. Һәм бүгенге казанышларыбыз да федерализм принципларыннан азмы-күпме файдалана белү аркасында булды. Бу бит инде Мәнди анасына да билгеле: республикалар, өлкәләр икътисадый яктан көчле икән, уртак дәүләт тә шулкадәр үк көчле була. Бөтен идарә җепләре дә башкала кулына тупланып беткәндә, моның нинди нәтиҗәләргә китерәсен тарихтан беләбез. Республика, РФ Конституциясенә теркәлгән дәүләт буларак, иң мөһим вәкаләтләрен югалтты. Моңа ни диясең? Инде республика җитәкчесенең атамасына килгәндә… Бүтән республикаларда ул атама күптән бетерелгән иде инде. Илдә бер генә президент булырга тиеш, дигән сүз, бер уйласаң, көлке яңгырый. Мондый дәлил буламыни? Һәр спорт клубының үз президенты бар! Мин мәктәптә укыганда бер тәртипле пионерны Интернациональ дуслык клубы президенты итеп билгелиләр иде. Соң, Татарстан Президенты белән Россия Президентларын кем генә бутый ала? Без аңлыйбыз, төптә, әлбәттә, Татарстанның, татар дәүләтчелегенең дәүләти атрибутларын тартып алу, символларыннан ваз кичтерү ята. Гомумән, милли республикаларның булуы гына да Мәскәү сәясәтчеләренең күбесенең эчен пошыра. Әйтерсең, Россия унитар дәүләт булса, өскә бәхет ишелеп төшәчәк! Без көрәшеп, тартышып карадык, әмма Мәскәү бит ул күз яшьләренә ышанмый. Алар көч-кодрәткә генә хөрмәт белән карый. Ә көч дигәнең бездә юк икән…
Замана катлаулы, әлбәттә. Тик бит бердәм булыр өчен бер-береңне хөрмәт итәргә дә кирәк. Кычытмаган җирне нигә кашырга? Хикмәт исемдә генә дә түгел. Инде «президент» сүзенә шул чаклы каныгалар икән, ярар, алыштырабыз; ахыр чиктә «рәис» тә шул ук мәгънәне аңлата. Иң мөһиме, аның вәкаләтләре булсын! Хәзер бит иң вак-төяк мәсьәләләрне чишәр өчен дә Мәскәүгә йөгерәсе була; рөхсәт алырга, раслатырга, килештерергә… Без моны совет вакытында бер үттек бит инде. Хәер, хәзер ул заманнардан да арттырып җибәрделәр бугай. Өтек автономия хокуклары да юк хәзер. Ә бит фаразлыйсы да юк: шөрепләрне кысу, боргычлау дәвам итәчәк.
Күреп торабыз, федерализм турында телгә алучы да юк бүген, юкса бит аның төп шарты: вәкаләтләрне чикләү, бер-береңә вәкаләтләр тапшыру.
Мин соңыннан булса да, сүз алып, үз фикеремне җиткердем. Бу инде ятып калганчы атып калу кебек кенә булды, әлбәттә. Ләкин эндәшми дә калып булмый иде.
– Чыгышыгыздан соң сезне милли герой дип әйтүчеләр булды. Үзегез килешәсезме бу бәяләмә белән?
– Юк ла инде… Мин бит чыгышымда да, иманым камил, күбегез минем кебек фикер йөртә, дип әйттем. Ләкин аны чыгып әйтер өчен, бәлки, күпмедер кимәлдә кыюлык кына кирәктер. Мин сәясәтче түгел, фәкать шул гына. Депутатларның берсе «син ничек курыкмыйсың?» дип сораган иде. «Мин дә куркам, билгеле. Тик мин куркуымнан куркам», – дип җавап бирдем.
– Безнең киләчәк өметлеме?
– Өметсез – шайтан, диләр. Өмет иң соңыннан үлә, дип тә әйтәләр. Өметсез шайтан булып каласы килми, әлбәттә. Аннан соң дөнья куласа, әйләнә дә бер баса, диләр ич. Әле дөнья күләмендә әллә нинди үзгәрешләр булырга мөмкин. Гасырлар дәвамында татар яшәеше дәвам иткән икән (нинди генә фаҗигаләр кичермәгән безнең халык!), бүгенге сынауларны да исән-имин үтәрбез, иншалла. Ни генә әйтсәң дә, күбесе үзебездән тора. Умырткабыз сау булсын, без яңадан тураербыз. Төш, ядрә сакланса, халык теләсә нинди авырлыкларны да җиңеп чыга ул…
– Җанисәп нәтиҗәләре хәлебезнең гаять аянычлы булуын күрсәтте…
– Халык кимүенең төрле сәбәпләре бар. Ләкин төп сәбәпләрнең берсе барыбер балаларның аз тууы. Хәзер бит авылларда да гаиләдә бер-ике бала. Нинди артым, үрчем турында сүз баруы мөмкин?! Без нәтиҗәләр дөрес түгел, өстәвенә пандемиянең дә үз өлеше булды, җан исәбен алучыларны өйгә кертмәүчеләр күп иде, дип күңелне юатырга булдырабыз анысы. Ләкин ул төп сәбәпләрдән түгел. Шул ук вакытта җан исәбен алуга төкереп карау да булмады түгел, булды. Милләтне билгеләгәндә «санаучылар» үзләрен бик иркен хис иткәнгә охшый. Бигрәк тә күрше-тирә өлкәләрдә. Демография законнары буенча алай ук кимергә тиеш түгел идек. Әлбәттә, ассимиляция соңгы егерме елда коточкыч кимәлдә артты. Милли мәгариф системасы җимерелү аңа шулай киң юл ачты. Ләкин бит элекке тәҗрибә күрсәткәнчә, инде урыслашкан, тамырыннан аерылган кемсә дә гадәттә үзен барыбер татар дип белдерә. Хәер, хәзер аларның балалары, оныклары инде ул атамадан да ваз кичәргә мөмкин.
Башкортстанда шулай ук татарның кимүе аңлашыла. Анда, минемчә, административ ресурс үз эшен эшли. Мин бу турыда бер әңгәмәдә сөйләгән идем инде, кабатлап торасым килми. Җанисәп алуны үз көенә куйсаң, яки бернинди тыкшыну булмаса, барысы да үз урынына утырачак. Безгә татарның татар, башкортның башкорт булып калуы кадерле. Алар да, безнең кебек үк, авыр заманнар кичерә, инкыйраз аларга да яный. Әмма аларда милли үзаң бездәгедән көчлерәк шикелле тоела. Шунысы гына кызганыч: ул күп очракта татарга карата каршылыкка корылган һәм бу идеология аяныч нәтиҗәләргә дә китерергә мөмкин. Тугандаш халыкларның дошманлашуыннан Аллаһ сакласын!
Ләкин Башкортстанда татарларның кимүе, башка төбәкләр белән чагыштырганда, ул кадәр үк куркыныч түгел әле. Чаманы белгәннәр! Сембер, Самара, Түбән Новгород, Свердловск, Пермь өлкәләрендә татарлар саны бик күпкә кимегән. Мөмкин хәлме бу? Әйткәнемчә, демография законнары моңа каршы килә. Менә шуннан сорау туа инде: бу ялган аларга нәрсә бирә? Хәтерегездәме, имеш, Сталин, кеше юк икән, аның проблемасы да юк, дигән бит, моны тулы бер халыкка карата да кулланырга мөмкин: халык аз санлы икән, аны санламаска да, милли-мәдәни ихтыяҗына игътибар итмәскә дә була. Нинди мәктәп? Нинди дәреслекләр? Нинди мәчет? Үз урыныгызны белегез! Шунысын да онытмаска кирәк: аз санлы халыклар бик тиз арада юкка чыга… Шуңа мин ачыктан-ачык әйтергә мәҗбүр: соңгы җанисәп алуда халкыбызның саны кимү илдәге бөекмәмләкәтчел шовинизмның артуына да турыдан-туры бәйле.
– Киләчәктә халкыбыз язмышында Милли Шура кебек оешмалар нинди роль уйнаячак?
– Диванда ятып фәлсәфә сатучылар, «милләт өчен көрәшүче»ләр бик күп һәм алар татар конгрессын рәхәтләнеп сүгә. Бигрәк тә социаль челтәрләрдә, чөнки тышка да чыгып йөрисе юк. Соңгы еллардагы милли мәсьәләләргә кагылышлы митингларга ничә кеше чыга иде? Шул-шул… Мин конгрессның Милли Шурасы һәм бюросы әгъзасы да. Әлбәттә, бер оешма да камил була алмый, бөтен эшне башкарып та чыга алмый. Конгресс хәленнән килгәнчә тырышты. Ләкин ул бит халыкны арттыруда турыдан-туры катнаша алмый! Әйе, без нәтиҗә ясарга тиеш. Конгресс эшчәнлегенә яңа сулыш кирәктер, мөгаен. Тик кайсы өлкәдә генә ул кирәкми?
Язучыларга килгәндә, Конгресс канаты астында без бик күп төбәкләрдә халык белән очраштык. Монда, әлбәттә, халык күңеленә күпмедер рух өстәү, әдәби сүз ишеттерү турында гына сүз алып барып була. Мәсәлән, безнең «великолепная тройка» – Вахит Имамов, Ләбиб Лерон, Рөстәм Галиуллин Башкортстаннан кайтып кермәде диярлек. Дөрес, китапханәдә аз санлы халык белән очрашып зур нәтиҗәләргә өмет итү сабыйлык булыр иде, зур залларда очрашу мөмкинлеге исә бирелми. Ләкин ничек кенә сансызламасыннар, башкорт милләтчеләре нинди генә яңа ыру исемнәрен күтәреп чыкмасын, ул җирләрдә татар барыбер татар булып, башкорт исә үзе булып кала. Анда алар бер-берсен бик яхшы таный. Халык зирәк бит ул…
Конгресс эшен мин дә тәнкыйтьлим. Әмма тәнкыйтьләү җиңел ул, үзең эшләп күрсәтергә кирәк. Тәнкыйтьчеләр миннән башка да күп. Әлбәттә, әллә кайдагы Читаларда ансамбль әбиләренә милли костюмнар алып биреп кенә әллә кая ерак китеп булмый, яшьләр белән күбрәк эшләргә кирәк. Яшьләр белән эшләү мәсьәләсе шактый гына арткы планда кала бирә. Хәзер Милли Шураның бюросында яшьләр белән эшләү секциясен оештырырга булдылар. Нәтиҗәсе ничек булыр, чөнки яшьләрнең игътибарын яулау, яшьләрдә милли үзенчәлеккә басым ясап, ниндидер үзгәрешләр кертү шактый авыр. Чын татар җанлы яшь активистлар җитми. Минем кебек кайбер картлар яшьләрне инертлыкта, үшәнлектә гаепләргә маһир. Минемчә, бу дөрес түгел. Актив яшьләр бик күп. Тик ул активлык күбрәк акча эшләүгә кайтып кала. Табигый. Җәмгыятьтә акча культы хөкем сөргәндә милләт кайгысы артка чигенә. Аннан соң мәктәп мәсьәләсе бик мөһим. Татар теле һәм әдәбиятын предмет буларак та өйрәнмәгән кешедә татарлык ни дәрәҗәдә? Инде күбесенең әби-бабасы ук урыслашкан, гаилә тәрбиясе турында сүз дә юк. Татар җыры ишетсә дә хәтта чыраен сыта. Син аңа татарлыкны ничек аңлатасың? Дөрес, ниндидер могҗиза белән алар арасыннан да сирәк-мирәк гаҗәеп татар җанлы кешеләр килеп чыга. Үзе татарча белми, татар дип җан ата. Алар хәтта безнең ишедән милләтчерәк тә була, андыйларны да беләм. Тел белми дип, аларны читкә тибәрергә ярамый. Татар әдәбиятының күренекле әсәрләрен, публицистиканы урысчага тәрҗемә итеп, урыс телле татарларга җиткерергә кирәк. Күңелендә татарлык уянсын, бәлки, борынгы әби-бабайлар телен дә өйрәнә башлар… Мине наивлыкта да гаепләргә мөмкин. Ләкин яһүдләрнең 20 гасыр тарихын искә төшерегез: бер наив кеше ике мең ел элек үлгән иврит телен өйрәнә башлый… Хәзер ул тел – Израиль дәүләтенең теле. Шунысын да онытмаска кирәк: яһүдләр үз идеологиясен теләсә нинди телдә алып бара: Германиядә – немец, Англиядә – инглиз, Россиядә – урыс телендә.
– Язучылар берлегендә сез былтыр Әдәби тәрҗемә үзәген ачкан идегез. Эшләр ничек бара?
– Эшләр җайланып килә. Республика җитәкчелеге ярдәм итмәсә, үзебез генә әллә ни эш тә майтара алмас идек, билгеле. Мәсәлән, күптән түгел генә Төркиядә XX гасыр татар хикәяләре антологиясе нәшер ителде. Мин уйлыйм, төрек телендә китап чыгарабыз икән, ул Төркиядә нәшер ителергә, урыс телендә чыгарабыз икән, ул Мәскәүдә бастырылырга тиеш. Шул ук антология урыс телендә Мәскәү нәшриятында (ОГИ) басылып чыкты. Мөхәммәт Мәһдиевнең «Торналар төшкән җирдә» әсәре урыс телендә Мәскәүдә чыкты, хәзер шул ук нәшриятта типографиягә Әхәт Гаффарның хикәяләр җыентыгы китте. Безнең ниятләр зур.
– Әсәрләрне тәрҗемәгә нинди принцип белән сайлап аласыз?
– Хәзерге заманга күбрәк игътибар итәргә тырышабыз, нәшриятлар да хәзерге заман язучыларын чыгару ягында. Ул теләсә нинди илдә шулай икән. Монда тагын бер шарт бар, әйтик, сайлап алган татар әсәре тәрҗемәдә укырга кызыклымы? Сәнгать ягыннан да шактый югары кимәлдә булырга тиеш, башка халыкка да кызык булырга тиеш. Бездә исә татарлар өчен генә язылган, үзара гына укып була торган әсәрләр шактый. Тарихка кагылышлы, шәхесләр турындагы әсәрләр кызыксыну уята. Мәсәлән, Төркиядә күптән түгел күренекле галим Надир Дәүләт вафат булды. Хатыны аның турында китап язган иде. Әле ул төрек телендә чыкмаган, без аны татар телендә бастырып чыгардык инде. Татарчага Төркиядә яшәүче милләттәшебез Раушания Алтай тәрҗемә итте. Хәзер шушы әсәрне төрекчәдән урысчага тәрҗемә иттек һәм ул шушы көннәрдә Мәскәүдә нәшер ителәчәк.
Азәрбайҗаннан шагыйрь Әкбәр Кошалы белән хезмәттәшлек итәбез. Ул Тукай шигырьләрен бик саллы китап рәвешендә Бакуда нәшер иткән иде. Аннары яшь шагыйрьләребезнең антологиясен азәрбайҗан телендә чыгарды. Хәзер исә Азәрбайҗанда татар хикәяләре антологиясе тәрҗемә ителә, без XXI гасырда язылган азәрбайҗан хикәяләрен татарчага тәрҗемә итәбез. Кунак ашы – кара-каршы, ди халкыбыз. Төрки халыклар арасында Азәрбайҗан әдәбияты – бик кызыклы һәм бай әдәбият. Шулай ук төрек хикәяләре җыентыгын да татар телендә бастырырга исәп бар.
– Язучылар берлегендә икенче ел рәис вазыйфасын башкарасыз. Сезгә бик катлаулы вакыт туры килде. Шушы вакыт аралыгында берлектә нинди үзгәрешләр булды?
– 4 мартта рәис булып сайлануга ике ел була. Үзем дә санап барам инде аны.
Рәис булып сайланганда эш планым тәкъдим ителгән иде. Шуларның 30 проценты гына гамәлгә ашса да, ул – бик зур нәтиҗә. Мин вәгъдә ителгәннең 30 процентын гына башкармаганмындыр дип уйлыйм.
Шәхсән үзем хуҗалык эшләре белән горурланам. Мин килгәндә түбәдән су үтә иде, түбәне көз көне үк яптырдык, хәзер подвалда зур эшләр бара, аннан икенче каттан башлап эчкә керәбез. Бинадан чыгып китмәс өчен, эшне этаплап алып барырга булдык. Ике күчү бер януга тиң, диләр бит, шундый югалтуларга дучар булмас өчен, әлеге юлны сайладык. Кайчак уңайсызлыклар була инде, нишлисең… Ләкин җыелышлар булып тора, Тукай клубы эшли. Берничә көн элек, мәсәлән, Йолдыз Шәрәпованың шигырьләрен укып ярышырга Казанның дистәдән артык мәктәбеннән, балалар бакчаларыннан бик күп балалар килгән иде. Яңадан мәктәпкә кайткандай тойдым үземне. Таныш гөрелте… Татар телендә!
Бу турыда мин озаклап һәм тәфсилләп сөйли алам, нәрсә яшереп торырга, мактанырга яратам инде…
– Элек сез әйткән подвал гөрләп торган, диләр, анда редакцияләр эшләгән. Ремонттан соң бинада ниндидер үзгәрешләр буламы?
– Берлекнең үз нәшриятын булдырасыбыз килә. Бу хакта гариза да яздык инде. Моның үз кыенлыклары бар. Язучылар берлеге бинасы – тарихи һәйкәлләр исемлегендә. Шуңа күрә һәр үзгәрешне мәдәни мирас объектларын саклау комитеты белән килештереп эшләргә кирәк. Бюрократик киртәләр шактый вакытны ала. Нәшрият ул безнең зур эшебез булыр иде.
– Бәлки китапның да бәясе төшәр иде.
– Әлбәттә. Аның максаты да шул инде. Татарстан китап нәшрияты чыгарган китапларның бәясе мине бик борчый. 800–900 сум – бик зур бәя. «Нигә алай?» – дип сорасаң, мең төрле сәбәп табалар. Дөресен әйткәндә, соңгы елларда нәшер ителгән китапларда редакцияләү дә бик нык аксый. Редактор бит ул, урысча әйткәндә, штучный товар. Аларны әзерләргә кирәк. Нәшриятта буыннар эзлеклелеге юкка чыгарылды. Яшьләр бит өлкәннәр арасында гына үз эшенең остасы булып әверелә.
Гадәттә, безнең байларыбыз китап укымый. Китап укучы өлкән яшьтәге кешеләр, студентлар ул бәягә китапны сатып алмый. 12 мең сум пенсиягә яшәгән кешедә китап кайгысы булмавын да аңлыйм. Кайгысы да бардыр, тик аның ул кайгыны шатлыкка әйләндерергә матди чамасы юк. Китап укытуның төрле вариантларын уйларга кирәк. Электрон вариантка өстенлек бирергә дә инде вакыттыр.
– Язучылар корылтаенда кабат үз кандидатурагызны куячаксызмы?
– Ул турыда уйлаганым да юк. Әле бит бирелгән вакытның яртысына гына җиттем. Яшьләрдән мине алыштырырлык кешеләр булса, нигә ябышып ятарга? Тулысынча иҗат эшенә китәргә дә ярый. Мин бит начар язучы түгел идем (көлә).
Татар телен саклау һәм үстерү комиссиясе белән хезмәттәшлек итәбез. Үзем дә шул комиссиядә әгъза, Рөстәм Галиуллин да. Марат Әхмәтов булышлыгы белән моңарчы булмаган конкурс-бәйге үткәрдек. Инде шул ук бәйге яңадан башланды. Приз фонды гына да 7 миллион сумнан артык. «Татнефть» уртак конкурс үткәрү тәкъдиме белән чыкты. Озакламый мәдәният институты һәм цифрлы үсешкә ярдәм итү ассоциациясе белән берлектә конкурс игълан итәбез.
Конкурсларның булуы – үзе бер стимул. Моннан тыш балалар бакчалары, мәктәпләрдә укучылар белән очрашулар даими булачак. Бу – Мәгариф министрлыгы белән киңәшләшеп эшләнә торган эш. Әлеге очрашуларга йөрүче язучыларга гонорар түләү мәсьәләсен дә хәл иттек. Ярдәм итәргә торучы эшкуарлар да җитәрлек, шөкер.
– Февральдә Тукай премиясе буенча фикер алышулар башлана. Күптән инде премия бирү тәртибенә үзгәрешләр кертергә кирәк, дигән сүзләр ишетелә. Сезнеңчә, нинди үзгәрешләр кертергә кирәк?
– Иң беренче эш итеп аның суммасын арттырырга кирәк. Мин үз тәкъдимемне Рөстәм Миңнехановка яздым, ул риза булды. Тукай премиясенең күләме быелдан ике тапкыр арта, Аллаһ боерса, ягъни бер миллион сумны тәшкил итәчәк.
Туй үпкәсез булмый, әлеге премия тирәсендә ризасызлык һәрвакыт булды һәм булачак. Андыйларга мин генә ярдәм итә алмыйм. Премиягә тәкъдим итүнең үз кагыйдәсе бар, ул акка кара белән язылган, без аннан миллиметр да читкә китмәячәкбез.
– Узган ел иң өлкән шагыйрә Флера Гыйззәтуллинага премия бирелмәү ризасызлык тудырды. Быел ул янә үз кандидатурасын куячаклары турында хәбәр итте. Аның өчен бу дулкынлануларның эзсез узмаячагын аңлыйсыздыр.
– Мин үзем дә Флера Гыйззәтуллинаны яңадан тәкъдим итү ягында. Туксан яшьтән узса да, аның әле энергиясе ташып тора, кулыннан каләме төшкәне юк. Әгәр без аңа бу премияне бирми калабыз икән, шәхсән миңа бик үкенечле булачак. Мин бит аны картайган кешегә матди ярдәм булсын дип тәкъдим итмим, ул – чыннан да зур шагыйрь. Аның «Коллык зинданы», «Яну дәверләрендә» поэмалары искиткеч. Бүтән әдәбиятларда поэма жанр буларак юкка чыгып бара. Аңа аерым бер төрле осталык кирәк. Флера апада ул бар. Аны самородок дисәң, үпкәли инде ул, ләкин төп хасиятен дә әйтми китә алмыйм: ул – искиткеч стихияле шагыйрь, сүз тылсымына ия; аңа бу сәләт Аллаһы Тәгалә тарафыннан бирелгән. Флера апа гомер буе эшләгән, ничә тапкыр премиягә тәкъдим ителеп тә, аңа бирелмичә калган, без бу хатаны төзәтергә тиеш. Дөрес, ахыргы сүзне идарә, аннары премия бирү комиссиясе әйтәчәк.
Кагыйдә буенча Тукай премиясе аерым бер әсәргә бирелә, ләкин шагыйрьнең иҗат юлы да исәпкә алынмый калмас… Менә әле генә Илһам Шакиров премиясен бирү комиссиясе утырышыннан кайттым. Анда да әлеге премия Флера Сөләйманова, Фердинант Сәлаховка үткән юлын, иҗатын исәпкә алып бирелде.
– Премия, дип дулкынланабыз инде без, әмма киләчәктә татар китабын укучы калырмы соң?
– Ата-аналары гариза язса, мәктәптә ике-өч дәрес татар теле, әдәбиятын укый бала… Син миңа нинди сорау бирәсең? Әйтик, өйдә әлегә татарча сөйләшәләр дә ди, ләкин татарча сөйләшү әле ул китап укырга өйрәтү дигән сүз түгел. Балачакта китап укымаган кеше соңыннан укымый инде гадәттә. Мәктәп булмаса, әдәбият юк, укучылар булмаса, язучылар юк. Безнең хәлләр аяныч икәнне танырга кала. Ләкин, алдан әйткәнемчә, мин бит – өметен җуймый торган кеше. Кайчан да булса үләбез дип хәзер үк егылып үләргәме? Дошман бит шуны көтә. Юк, без әле көрәшәчәкбез!
– Тарих кабатланучан, диләр бит. Хәзерге вакыт тарихның кайсы чорына туры килә?
– Татар тарихының бер чорына да туры килми. Без иң аянычлы чорда. Монда могҗизага гына ышанырга кала. Заманнар үзгәреп, тарих кисәк борылыш ясаса гына… Әлбәттә, үзебез дә, алма, пеш, авызга төш, дип тик ятарга тиеш түгел.
– Без күндәм халыкмы?
– Без – бик күндәм халык. Күндәм, сабыр. Сабырлык турында күпме мәкаль генә бар. Халыкның менталитеты шунда күренә. «Сабыр төбе – сары алтын». «Сабыр иткән морадына җиткән». Бик бәхәсле мәкальләр. Дөрес, сабыр итеп морадына җитүчеләр дә бардыр, ләкин күбесе, морадына ирешмичә, сабырлыгын кочаклап үлеп тә китә.
– Иҗатыгыз ни хәлдә?
– Әлмәттә бер язучы яши. Тормыш тәҗрибәсе бик бай, иҗаты бер китапка
сыеп бетте. Аннан: «Иҗат ничек?» – дип сорыйлар икән. Бу, әйтмә миңа шул сүзне, дип ярсый башлый, имеш. Иҗат дигән сүзнең үзен күралмый башлаган! Чөнки инде яза алмый. Мин әле андый ук хәлдә түгел. Иҗат турында сорауларны тыныч кабул итәм (көлә.)
Башымда бер пьеса йөри. Әсәр бит ул иң әүвәл күңелдә языла, аннан соң гына кәгазьгә төшә.
Шигырьне исә күбрәк үзем өчен язам. Кайберләрен социаль челтәрләргә куям. Юбилей уңаеннан «Төштән соң» дигән китабым чыкты. Шунда соңгы елларда язылган шигырьләрем, робагыйларым да керде. Сатып алыгыз, дип әйтергә кыенсынам, чөнки бәясе – 720 сум…
Иң кызганычы, конкурсларда, бәйгеләрдә катнаша алмыйм, чөнки аларның барысында да диярлек мин – жюри әгъзасы. Казан мэриясе хикәяләргә ике телдә бер конкурс үткәрде, анда минем жюрига да, оештыручыларга да бернинди катнашым юк иде. Шуннан хикәя яздым, беренче урын булды, әлбәттә (көлә.)
Әңгәмәдәш – Гөлинә Гыймадова