Чыгыш турында

Ркаил Зәйдулла: Әти-әни карашыннан курыккан балаларның ата-аналарына һәйкәл кую кирәк

Ул милли үзаңны саклап калу, милләт яшәешенә тереклек өстәп тору, беренче чиратта, хатын-кыз эше булуын искәртте. «Милли тәрбия ана сөте белән керергә тиеш», – диде.
Бүген, 17:41Автор: Гөлнар Гарифуллина

(Казан, 21 май, «Татар-информ», Гөлнар Гарифуллина). Балаларны әти-әнисенең күз карашыннан да куркып торырлык итеп тәрбияләгән әти-әниләргә һәйкәл куярга кирәк. ТР Дәүләт Советы депутаты, Язучылар берлеге рәисе Ркаил Зәйдулла шул фикердә.

«Интернет бөтен дөньяны камап алган чорда колакчын киеп, экранга төбәлгән бала үзгә дөньяда булганда, аңа тәрбия бирү түгел, йомыш кушуы да кыен, ул сине ишетми. Әти-әнинең кыек карашыннан да куырылып килгән балалар турында истәлекләр язучыларның әсәрләрендә генә калды. Бәлки, андый балалар сирәк-мирәк бардыр. Булса, аларның әти-әниләренә һәйкәл куярга, һичьюгы Путин исемендәге орден бирергә кирәк», — диде Ркаил Зәйдулла «Ак калфак» хатын-кызлар җыенында.

Ул милли үзаңны саклап калу, милләт яшәешенә терелек өстәп тору, беренче чиратта, хатын-кыз эше булуын искәртте. «Милли тәрбия ана сөте белән керергә тиеш. Татар рухы җелеккә сеңсә, татар халкы аны беркайчан югалтмый», — диде.

«Татарга креатив, харизматик шәхесләр кирәк. Аларны бары тик милли үзаңы булган татар аналары гына тудыра һәм тәрбияли ала. Бүген милли стратегия шул», — диде.

Ркаил Зәйдулла рус хатын-кызларыннан да үрнәк алырга өндәде. «Карагыз, рус хатын-кызларына, аларның күбесе үз теле, үз дине өчен җанын бирергә әзер. «Татар телен укытмагыз дип шаулаган татар ата-аналарына каршы чыгып, «нишлисез сез, татарлар, үз телегезне ник шулай кадерсезлисез» дип, чыгыш ясаган, баласын татарчага өйрәтергә теләгән рус милләтеннән булган Татарстан патриотын да беләм», — диде.

Аның фикеренчә, фаҗига булган гимназиядә милли белем бирүне кайгыртканчы хәрби сакны көчәйтсеннәр иде дип уйлаучылар ялгыша. «Хәрби сак куеп кына андый афәтләрдән котылып булмый. Сәбәпне баш миеннән эзләргә кирәк. Кеше тормышында бәхетнең дә, бәхетсезлегенең дә тамыры гаиләдән. Ояда нәрсә күрсә, очканда шуны күрсәтер», — дип белдерде. Подробнее: https://tatar-inform.tatar/news/tatar_world/21-05-2021/rkail-z-ydulla-ti-ni-karashynnan-kurykkan-balalarny-ata-analaryna-yk-l-kuyu-kir-k-5824120

Президент белән очрашу

Герой булсаң, һәйкәлне исән чакта ук куялар. Әмма Кырлайда. Президент белән очрашу

Бүген Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов шагыйрь Габдулла Тукайның Арча районы Яңа Кырлай авылындагы музеенда зыялылар белән очрашты. Сүз алганнарның барысы да нәрсәдер сорап, гозер-үтенечләрен җиткерсә, арада бер Илгиз Зәйниев кенә Президентны кунакка, олылар өчен курчак спектакленә чакырды.
26 Апрель 2021Автор: Гөлнар Гарифуллина

Салават Камалетдинов

Яңа Кырлайдагы очрашуда сүзне беренче булып Татарстан Язучылар берлеге рәисе, депутат Ркаил Зәйдуллага алды. Әле күптән түгел генә вазифага керешкән яңа рәиснең инде идея-тәкъдиме дә бар.

— Тукай әле көнбатыш телләренә тәрҗемә ителмәгән. Тукайның иң яхшы әсәрләрен тәрҗемә итеп чыгарырга иде. Ул гына түгел, иң яхшы классикларның әсәрләрен дә, хәзерге заман әдәбиятын да. Сезнең ярдәм белән әдәби тәрҗемә үзәген ачсак, беренче чиратта, классиканы рус теленә, аннары төрки телләргә тәрҗемә итү эшен башлар идек.

Үзбәк теленә тәрҗемә ителә икән, ул Ташкентта чыгарга тиеш. Шушы эшкә вәкаләтле вәкилләрне дә җәлеп итәсе иде. Казахстан тәҗрибәсен өйрәндем, аларда союздаш республика булган вакытта ук, шушы үзәк булган. Казанда Генераль консул белән очраштык. Безнең алар белән элемтә урнаштырырга мөмкинлек бар. Бу эшне башлап җибәрсәк, татар халкын пропагандалауда зур эш булыр иде, — диде Ркаил Зәйдулла.

Бу ниятне Рөстәм Миңнеханов хуплады, штат кирәкме дип тә сорашты. «Бу мәсьәләне хәл итәрбез. Кирәкле эш», — диде ул.

 

Г.Кариев исемендәге Татар дәүләт яшь тамашачы театры директоры Луиза Янсуар театр каршындагы бинаны төзекләндерүне сорады.

— Театр каршында аның балансына күчерелгән бик матур бина бар, ләкин ул ташландык хәлдә, аңа реконструкция кирәк. Шул бинаны вазифага керешкәннән бирле карап йөрим. «Дәвам» дигән бер проект бөреләнеп килә. Яшүсмерләрне милли мохиткә җәлеп итү буенча комплекслы бер үзәк эшлисе килә. Анда театраль һәм әдәби лабораторияләр, телне өйрәнә торган лингвистик үзәк тә булырга мөмкин. «Балачак» дигән театраль студия эшләү хыялы да бар, аны да шунда урнаштырасы килә, — диде.

Шул арада Президент ТР Министрлар Кабинетының Төзелеш, транспорт, элемтә, торак-коммуналь һәм юл хуҗалыгы идарәсе башлыгы Илдар Сибгатуллинны чакырып кертте һәм эш тә кушты. «Петербург урамында театр каршында элекке хәрбиләр бинасы бар. Аны ремонтларга кирәк», — диде.

— Әйе, мин хәтерлим ул бинаны. Без аны үзебезгә алырга йөргән идек. Башта хәрбиләр аны бирмичә ятты. «Туган авылым» ны ясаганда алырга тырышкан идек, ул чакта килеп чыкмады ул. Мин әле ул чакта Премьер-министр булып эшли идем, — дип исенә төшерде. «Аның бинасы булыр, эчтәлеге булсын», — дип тә кисәтеп куйды Янсуарны.

 

Композитор Эльмир Низамовның яшь мәдәният эшлеклеләре өчен Россия Президенты премиясенә лаек булганын искәртеп, Рөстәм Миңнеханов: «Зур бүләкләр алгач, очып йөрисеңдер әле», — дип шаяртты.

«Озак очып булмый, чөнки эш күп. Рәхмәт сезгә шундый зур бүләк өчен. Ул төнне мин төне буе йокламадым», — дип җавап кайтарды Эльмир.

Композитор Татарстанда оркестр, хор яздырыр өчен зур сыйфатлы студия булмавын әйтте.

— Бездән еш кына сорыйлар, ә безнең сыйфатлы аудиоязмалар юк дип әйтерлек. Без үз музыкабызны дөньяга күрсәтә алмыйбыз. Музыканы яздырыр өчен урын юк. Коллективларга да мотивация кирәк. Күпме әсәрләр язылмаган! Без аларны Интернетка кертер идек, аудиоязма юк. Ә Интернетта бик зур таләпләр, фондтан алып кертә алмыйсың. Студия булмаса, һичьюгы безне яздырсыннар дип, махсус тавыш режиссерлары командасын чакырырга иде. Һәр коллектив ике елга бер диск чыгарса да, зур эш булыр иде. Миннән «музыкагызны җибәрегез» дип сорыйлар, мин инде «үзем төшердем, шуны җибәрә алам» дим. Ә сыйфат турында сүз алып барып булмый, — диде.

Президент студияне булдыру буенча министрлыкка күрсәтмә биреләчәк, дип сүз бирде. «Хөкүмәткә дә, коммерциягә дә эшләргә мөмкин бит ул», — диде.

«Аның тарихы бар», дип, сүзгә «Татмедиа» агентлыгы җитәкчесе Айдар Сәлимгәрәев кушылды.

— Элек совет заманында «Татарстан» радиосы карамагында даими эшли торган студия бар иде.

— Менә сиңа кушабыз студия ясарга. Хәзер бит коллективлар күп, яздырсыннар. Алайса бер клипны көнгә 15 тапкыр әйләндерәсез, яңа әйбер күрер идек, бәлки. Иртән куям мин, берничә каналны, бер клипны 15 тапкыр куялар, — дип Рөстәм Миңнеханов.

Президент кабат Низамовның премиясенә әйләнеп кайтып: «Премия алдым дип, ялга китә күрмә, эшләргә кирәк», — диде. «Эшлибез», — диде Эльмир.

 

Мәскәү скульпторы Рим Акчурин — журналист Фәрит Сәйфелмөлекев, СССРның халык артисты Мәхмүт Эсаэмбаевка һәйкәлләр авторы. Ул иҗади бәйгеләргә, грантларга республикадан читтә яшәүче татарларны да җәлеп итү мөмкинлеген сорады.

Президент хуплады.

Нигә әле безгә танылган рәссам, сынчыларны чакырмаска? Әгәр татар кешесе булса, дөрес дип саныйм. Татарча бераз белсә. Белгәннәрен чакырырга була…«Өйрәнерләр» диючеләр булса да, алар өйрәнми, алдан ук шартын куймасаң, — диде Миңнеханов.

Грант бирсәң, өйрәнәм ди, — дип үз сүзен кыстырды Ркаил Зәйдулла.

Анысы да бар, — дип килеште Президент.

Мәдәният министры Ирада Әюпова Сара Садыйковага һәйкәлне Рим Акчурин белән куячакларын әйтте.

Ркаил Зәйдулла Рим Акчурин чыгышыннан соң исенә төшкән бер гозерен җиткерергә ашыкты. Президент белән кызык кына диалогларына күз салыгыз.

— Сценарийны бозып әйтим әле, өч ел элек күренекле әдәбият, сәнгать кешеләренең бюстларыннан скверда аллея эшләү буенча мөрәҗәгать иткән идек. Әзәрбайҗанда, Төркмәнстанда, Таҗкистанда да бар. Шуны эшләп булмасмы икән?

— Синең үзеңнән башлыйбызмы?

— Юк әле, яшәргә исәп.

— Нигә инде, герой булсаң, исән чакта да куялар. Герой булырга кирәк. Мин каршы түгел, бәлки, Тукай Кырлай тирәсендә эшләргәдер аны…

— Казанда әйбәт инде…

— Нигә, монда килергә исәбең юк әллә синең? Без монда Тукайның нигезе дип киләбез.

— Киләбез монда да, ләкин Казан башкала бит инде. Казанда да булсын, монда да булсын.

— Минем бюст тора, дип, кунакларны монда алып килергә сәбәбең була, — дип шаяртты да Президент, чынлап дәвам итте:

Уйларга кирәк, без бу җирлекне үзебез, күтәрмәсәк… Ул Арча районы урыны гына түгел, республиканың бер йөзе булырга тиеш. Мин монда райпо рәисе булып килгәч, Тукайның 100 еллыгын үткәрдек. Бу җир безнең өчен бик якын җир. Арчада эшләгәндә зур тантана булган иде.

«Хәзер план эшлибез», — дип, Президент кабат Министрлар Кабинетының төзелеш идарәсе рәисенә сүз катты. «Илдар, син бит Арча егете, Арчада туган, әтиең гомер буе Арчада эшләгән. Хет монда бер файдаң булсын әле эшләп торганда. Пенсиягә киткәч, бер кайтырга җаең булыр, бу эштә минем өлешем бар диярсең», — дип дәште.

 

«Акча сорамадың, кунакка гына чакырдың»
«Әкият» дәүләт курчак театры сәнгать җитәкчесе Илгиз Зәйниев сүз башлаганчы ук, бер кочак комплиментлар ишетте.

«Ошаган сценаристка, чәчләр озын, сакал бар» — диде Рөстәм Миңнеханов. «Истә калыр өчен, аерылып торыр өчен шулай йөрим инде» дип җавап бирде Илгиз Зәйниев.

Бик тыйнак булып күренергә тырышып, гозерләре булмавын әйтте.

— Гадәттә сезне күргәч, бөтен кеше эш кушарга тырыша.

— Аптырама, син генә түгел. Авылга кайткач та, мин аны танымыйм да инде, ә ул миңа «синең белән күрешәсе бар, минем сиңа кереп чыгасы бар», ди. Мин ияләнгән инде. Кемдер минем белән исәнләшкәч, ул миннән нәрсәдер сорарга тиеш.

— Минем эш кушасым килми инде.

— Юк, ул бит үзе өчен сорый, ә син бит халык өчен эшләргә җыенасың.

Инде Зәйниев үз эше турында гына сөйләргә җыенганда, Рөстәм Миңнеханов «Әкият» курчак театры бинасының беренче катында су агу белән бәйле проблемаларны телгә алды.

— Сез карыйсызмы бу мәсьәләне? Ирада, бу сезнең җитешсезлек. Карарга тиешсез. Без төзегән әйберләрдә су агып торгач, кәкрәйсә, бөкерәйсә, нәрсә була инде ул?! — дип мөрәҗәгать итте Ирада Әюповага.

— Сез күрсәтмә биргәнсез, бу эшләр эшләнер, бик зур рәхмәт, — дип Илгиз тизрәк теманы борырга ашыкты. — Бүген театр репертуары 10 айлык балалардан өлкәннәргә кадәр. Безнең хыял — театр балалар өчен генә дигән стереотипны бетерү, шуны җимермәкче булабыз, — дип олылар өчен дә спектакльләр күрсәтүе белән горурланып сөйли башлаган иде кебек, тик Президент «Әкият» курчак театры күбрәк балаларга өстенлек бирергә тиешлеген әйтте.

— Берара коммерцияле КАИ, КХТИ лар коммерцияле бүлекләрдә инженерлардан бигрәк, юристлар, экономистлар укыта башладылар. Сез дә шуның кебек балаларны оныта күрмәгез. Бәлки, сез акча эшләргә планлаштырасыздыр, анысы да кирәктер, ләкин сезнең фокус балалар, без бит аны балалар театры дип төзедек, — диде Рөстәм Миңнеханов.

«Өлкәннәр өчен чыккан спектакльләр балалар спектакльләренә хилафлык китерми. Кичләрен сәхнә барыбер буш тора. Әгәр сез „Әлдермештән Әлмәндәр“ гә, я башкасына килеп карасагыз, Президент та курчак театрына йөри дигән сүз чыкса, башкалар да йөрергә мәҗбүр булачак», — дип җавап бирде Илгиз Зәйниев һәм театрга чакырып калды.

— Килербез. Әле бик каты орышып китәсем бар сезне. Шундый театрны шундый хәлгә җиткергәнгә. Министрдан башлап… Без бит эшләнгән эшләрне сакларга тиеш. Театрның хуҗасы бар, ул хуҗаның министры бар. Ул эшләрне сез эшләмәгәч, кем эшләргә тиеш?! Төзегәнгә 10-15 ел, 10-15 елдан капремонт белән керә башлагач, нәрсә була ул? — дип шелтәсен дә белдереп алды Миңнеханов.

Аннан бераз йомшый төшеп: «Ярар, аңладым, акча сорамадың, кунакка гына чакырдың», — диде.

 

Шагыйрь Зиннур Мансуров «Туган тел» шигыренә багышланган скульптур ансамбль төзергә тәкъдим итте.

— «Туган тел» әсәрен дөньяда меңнәрчә кеше яттан белә, җырлый. Аңа багышлап, скульптур ансамбль төзеп булмасмы икән?

Ул шушы һәйкәлне тасвирлап, Тукай үзе, шунда ук бер милли киемле ана, аның улы белән кызы, шигырь юлларын уртада татарча, рус, инглиз, гарәп телләрендә, арткы ягында гарәп графикасында биреп, җырның ноталарын да күрсәтү күздә тотылганын әйтте. «Ноталар янына QR код куеп була, җыр һәм бию ансамбле татар, рус, инглиз телендә «Туган тел» шигырен яздырып, туристлар аны телефонына яздырып алса, бөтен дөньяга тарата ала, — диде.

Ркаил Зәйдулла кабат үз аллеясен искә төшереп: «Мин әйткән аллея шушы ансамбльдән башланып китсә, гаҗәп матур булыр иде», — диде.

— Сез уйлап куйгансыз, алай дөрес булмый. Әйдәгез, конкурс уздырабыз. Һәйкәлне кем ничек күзаллый? Комиссия рәисе итеп Марат Әхмәтовны билгелибез. Урынын уйларга кирәк. Уңайлы җирдә булырга тиеш. Фикерегез бик әйбәт, дөрес. Һәр милләткә ниндидер символ кирәк, — дип хуплады Рөстәм Миңнеханов.

Кинорежиссер Илшат Рәхимбай рибейтлар (ретро-бонус дип тә атыйлар, күпләп сатып алучыларга кире кайта торган процентлар) системасын үстерә алырлык кинокомиссия булдыру турында сөйләде. Бу республика территориясендә җирле белгечләр белән эшләнгән фильм өчен кинокомпанияләргә чыгымнарның бер өлешен кайтару дигән сүз.

Татарстанның театр эшлеклеләре берлеге рәисе Фәрит Бикчәнтәев кадрлар мәсьәләсен күтәрде. «Без татар артистларын әзерлибез, ә театр училищеларын тәмамлаучылар, торак булмагач, Чаллы, Түбән Кама, Минзәлә, Буага кайтырга теләмиләр. Бәлки, район башлыкларына мөрәҗәгать итеп, ичмасам, яшәп торырга тулай торак булса да бирелсен иде», — дип үтенечен җиткерде.

«Безгә формасын табып, кайтарырга кирәк инде аларны. Театрда артист булмаса, театр була алмый бит инде», — дип Рөстәм Миңнеханов, Бикчәнтәевнең фикерен хуплады.

Очрашуны йомгаклап, Президент Ирада Әюповага сүз бирде. Бик зәвыклы киенгән иде министр, милли кием, калфагы бик килешле иде йөзенә. «Зур рәхмәт, эш күп, тырышабыз» — дип ышандырды.

Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Марат Әхмәтов иҗат зыялыларына халык белән күбрәк очрашырга киңәш итте.

— Бездә күпчелек шундый мөнәсәбәт: мин әсәр иҗат иттем, син бастыр да, сатып бир. Язучыларның халык белән элемтәсе җитми, күбрәк күренергә кирәк. 1,5 меңнән артык мәктәп, 2 меңгә якын балалар бакчасы, 3 меңгә якын мәдәният учреждениесе бар. Сез шушы һөнәрне сайлагансыз икән, иҗат җимешегезне дә халыкка җиткерергә тырышсагыз иде, — диде. Авыллардан мәктәп балаларын театрларга йөртү проекты кирәклеген дә ассызыклап узды.

Рөстәм Миңнеханов иҗат әһелләре гел халык арасында йөргәнен искәртеп: «Үзегезне саклагыз. Вакцинация үтмичә булмый. Мин инде авырдым дию дөрес түгел ул. Антитәнчекләр кими алар», — дип очрашуга нокта куйды.

 

Подробнее: https://intertat.tatar/news/society/26-04-2021/geroy-bulsa-yk-lne-is-n-chakta-uk-kuyalar-mma-kyrlayda-prezident-bel-n-ochrashu-5821262

Юмор

Как Ркаил Зайдулла, сам того не ведая, спас от голода одну девушку

Сегодня я проспала, не успела позавтракать и забыла дома кошелёк. Приехала на любимую работу и в двенадцатом часу жутко захотела есть.

Занимать деньги я не люблю. Попила чаю с печеньем — хватило еще минут на 30… Сижу и отправляю запрос во Вселенную: ну пусть на меня хоть 100 рублей свалятся! Может, мне кто-то должен, так пусть же отдаст! Или кто-то пригласит на обед! И тут подходит к столу Алены Каримовой Наиль Ишмухаметов и задает вопрос про новую книгу Зайдуллы, которая не так давно вышла в Таткнигиздате на русском языке.

И я вспомнила, что мне там тоже гонорар полагается, ведь и я перевела два года назад небольшой рассказ Ркаиля абы. Пошатываясь от голода, я отправилась в Таткнигиздат, даже не надеясь, что мне выдадут гонорар наличностью. И — о чудо! Из-за того, что сумма небольшая, бухгалтерия дала мне 746 рублей! И я сразу в наше кафе, за вкусняшками))

Ркаил абы кызлар ярата — это не для кого не секрет :)) Пусть только придёт к нам в редакцию — уж я не стану скрываться от его объятий, как обычно — а сама взберусь на эту «гору» и расцелую за вкусный очпочмак :)))  Вот так большой (в прямом и переносном смысле) татарский писатель накормил меня сегодня:)

 

И какой же вывод из этой истории:

  1. Вселенная нас слышит — надо только послать запрос!
  2. Все писатели так или иначе связаны друг с другом, даже если лично не знакомы, так как служат одному делу.
  3. Переводите Зайдуллу, он потом вернется к вам неожиданно и в самый нужный момент.

Да, рассказ называется «Капка», в моем переводе «Врата».

Министр белән әңгәмәдән

Ирада Аюпова: «Единицы могут сказать, что читают книгу, и тем более на татарском языке»

На  вопросы в интервью Sntat отвечает министр культуры РТ Ирада Аюпова.
29 марта 2021Автор: Лина Саримова

 

Что не так с культурой чтения в Татарстане и чем поможет Союз писателей

-Ирада Хафизяновна, одно из ярких событий марта — выборы нового главы Союза писателей РТ. Им стал Ркаил Зайдулла, которого все мы знаем как писателя, а с недавних пор еще и политика. Какие у вас ожидания от Союза и его нового руководителя?

-Сам по себе Зайдулла очень прямолинейный человек, и я понимаю, как ему тяжело, поскольку сама такая же. Он имеет свою позицию, которую транслирует без страха. Это человек, который думает о будущем, имеет ценностные основы. В своих произведениях он ставит вопросы, которые напрямую обращены к сохранению основополагающих ценностей. Творческая аудитория всегда специфична: если ты не осознаешь себя лидером и личностью в искусстве, то ты не сможешь опубликовать произведение или выйти на сцену. У таких людей должна быть внутренняя убежденность в собственной гениальности. А когда рядом — как, например, в Союзе — находится столько людей, осознающих свое «Я», это непременно приведет к выявлению того, кто будет «первым Я». Новому председателю потребуется сформировать среду, в которой не будут подавляться многочисленные “Я”, и одновременно конструировать целостное видение.

Что касается Союза, то мне хочется, чтобы он, наконец, обрел свое лицо. Статус и роль творческих союзов сегодня в целом проходят трансформацию. Важно наличие талантопроводящей системы, которая позволит выявлять талант на раннем этапе, патронировать его и выводить на мировой культурный рынок.

Вообще сейчас единицы могут сказать, что читают книгу, и тем более на татарском языке. А ведь это тоже существенная и важная часть культуры.

-Расцвет литературы в мире приходится на 18-19 века: возможно, время прошло и пришли другие форматы?

-По-прежнему много читают в Европе и Москве. В Татарстане же культура чтения сейчас не на самом высоком уровне. Надо понимать, что мы можем быть конкурентны только тогда, когда развиваемся — во всех смыслах этого слова.

-В таком случае, что Союз может привнести нового и какие меры принять, дабы у людей в республике вновь появился интерес к чтению? Особенно с учетом того, что истории успеха популярных сейчас татарстанских писателей типа Шамиля Идиятуллина и Гузель Яхиной проходят мимо него.

-В силу своей востребованности эти писатели не испытывают необходимости в ресурсах, которые распределяет Союз. Если говорить о мерах, то первое, что можно сделать, — настроить активную коммуникацию между различными сообществами, школьниками и целевыми аудиториями, чтобы популяризировать чтение. Важно привить, в первую очередь детям, навыки межличностной коммуникации.

-В каких еще союзах ожидаются выборы в этом году?

-В этом году выборов уже не будет. В то же время перед нами стоит вопрос творческих союзов в сфере изобразительного искусства — их у нас пять. Сегодня мы пришли к выводу, что все их необходимо объединить.

С одной стороны, мы финансируем союзы не как учреждения, а по проектному признаку. С этой точки зрения чем больше союзов, тем лучше. Но с точки зрения доступности государственной поддержки и адресности мер, наверно, было бы правильнее создать некое единство в творческом пространстве. Ведь культура — это экосистема, ее невозможно поделить на границы.

И еще одна очень важная задача как для творческих союзов, так и для отрасли в целом — усилить внимание к вопросам, касающимся работы с молодежью. Это, подчеркиваю, одно из важнейших направлений, куда должны быть направлены наши объединенные усилия.

Мы и сейчас в самых разных формах стремимся поддерживать молодежь — творческие лаборатории, экспериментальные площадки, молодежные фестивали, гранты и т.п. Это очень прижилось и явно востребовано. Кто-нибудь может сказать, сколько молодых судеб спасено через эти формы и погружено в творческую атмосферу, в культуру, в правильный выбор профессии, наконец.

Кто «пролетел» мимо премии Тукая-2021

-Уже в апреле пройдет награждение лауреатов премии Тукая. Есть ли у нее какие-то отличительные особенности в этом году?

-В этом году к нам поступила 21 заявка. К сожалению, часть их мы не смогли принять к рассмотрению из-за неправильного оформления документов.
В целом премия Тукая делится на три составляющих: “Кого?”, “За что?” и “Как?”. Первое — деятель или группа деятелей, которые выдвигаются творческим союзами, министерствами, общественными организациями. Второе — важные культурные продукты, вычлененные из всего объема творческого наследия. Третья составляющая — формальная. Процедура отбора на конкурс идет в обратном порядке.

Меня порадовало то, что в этом году было выдвинуто много писателей — шесть человек. Также в числе лауреатов драматург Мансур Гилязов. Активизировались представители изобразительного искусства и скульптуры. Вновь появилась архитектура. А удивило то, что в этом году у нас мало достойного кино и нет театральных постановок.
Сейчас мы активно работаем над тем, чтобы научные школы стали визитной карточкой Тукаевской премии. Я считаю, что должно быть больше исследований. Мне бы хотелось, чтобы искусствоведение развивалось более активно. К слову, в “Тантане” уже добавлена позиция “Искусствовед”.

Надо признать, мы откровенно проваливаемся в этой части, сегодня это одна из больших проблем — девальвация искусствоведческой школы. Профессиональные искусствоведы — это люди, которые четко и грамотно умеют формулировать и формировать спрос. У нас это развито в меньшей степени.
Подробнее: https://sntat.ru/news/culture/29-03-2021/irada-ayupova-edinitsy-mogut-skazat-chto-chitayut-knigu-i-tem-bolee-na-tatarskom-yazyke-5815327

“Литературная Россия”

 

Ликвидируем все течи

Новый лидер писателей Татарстана Ркаил Зайдулла берётся за перевоспитание богатых татар

№ 2021 / 10, 18.03.2021

Избранный недавно председатель Союза писателей Республики Татарстан Ркаил Зайдулла принимает хозяйство. А оно очень непростое. Да и проблем, которые теперь свалились на нового писательского начальника, оказалось выше крыши. И крыша тут упомянута не ради красного словца. Та крыша, которая висит над головами казанских писателей, уже давно дала течь. Её надо капитально ремонтировать. А где брать деньги? Или вот другой важный вопрос: как сделать доступными народу книги писателей Татарстана? Ведь не каждому по карману за один сборник выложить 770 рублей, а то и больше. Надеяться на олигархов? Но Зайдулла утверждает: «Богатые татары не читают, им книга даже бесплатно не нужна». И что делать?

Ркаил Зайдулла

У Зайдуллы есть свой план реформ. И, кажется, он нашёл поддержку у главы республики Рустама Минниханова.
Надеемся, что у Зайдуллы всё получится, и острые, но яркие книги писателей Татарстана окажутся востребованными не только в Казани, но и во всей России.

Әңгәмә

 

 Ркаил Зәйдулла: «Эчтән хөр булган кеше тыштан бай күренә»

Язучылар берлеге рәисе Ркаил Зәйдулланың яңа вазыйфадагы беренче эш-гамәлләрен каләм ияләре игътибар белән күзәтә. Инде «сайлау дөрес узмады» дигән сүзләр тынды, алга таба ниләр булыр, дигән кызыксыну исә кимеми. Без дә яңа рәиснең алга таба булган ниятләре белән кызыксындык.

– Язучылар берлеге корылтаеннан нинди тәэсирләр калды, үзегез өчен нинди нәтиҗәләр ясадыгыз?

– Татар язучыларының корылтайлары гомер-гомергә шау-шулы үтте. Мәсәлән, 1999 елның маендагы корылтай нык истә калган. Ул, гомумән, төнгә кадәр дәвам итте, ләкин барыбер тәмамланмады. Аннан соң аны җәй уртасына күчерделәр. Анда да төп мәсьәлә рәис сайлау иде. Бездә бит рәис урындыгы әллә нинди тәхеткә тиң, дип уйлаучылар бар. Элеккеге рәисне хәкарәтләү дә ниндидер традициягә әйләнде кебек. Шуңа күрә бу юлы да минем өчен әллә ни яңалык булмады. Буза куптарырга яратучылар бар инде безнең арада, нишлисең… Мин үзем дә яшь чакта кимен куймый идем. Минем очракта бу яшьлек максимализмы булгандыр. Дөньяны үзгәртәсе килү теләге. Шагыйрь өчен бу шулкадәр табигый!  Өлкәнәйгәч, олпатлангач, фикер сөреше дә үзгәрә, тыныч кына иҗтиһат итү нәтиҗәлерәк булыр сыман тоела башлый. Ләкин һәркем дә буразнага төшә алмый икән… Картая белмәс перманент  революционерлар була. Монысы да табигый. Шуңа күрә гаҗәпләнерлек хәлләр әллә ни булмады. Эш рәиснең кем булуына беркадәр бәйледер инде ул. Ләкин бер генә рәис тә һәрбер язучыга тулысынча ярап бетә алмый. Күз уңындагы кешенең кимчелеге барыбер табыла. Дүрт аяклы ат та абына, диләр бит. Тик торган, хәрәкәтләнмәгән кеше генә ялгышмый. Хәер, соңыннан сагынып сөйли торган рәисләр дә була. Өлкәнрәк язучылар Зәки Нурины объектив һәм киң күңелле булганы өчен мактап искә алалар иде. Мин дә аны шулай хәтерлим. Олы гәүдәле, киң күңелле кеше иде, мәрхүм. Партизан! Дөрес, ул вакытта Язучылар берлегенең үз әгъзаларына игелек эшләү җәһәтеннән мөмкинлекләре дә зуррак иде. Мәсәлән, берлеккә керү белән фатир мәсьәләсе хәл ителә иде гадәттә. Абруй да башка. Хәзер бөтенләй башка вазгыять.

Мин бит бүтән бер төрле таныш булмаган өлкәгә килмәдем. Әлеге даирә, Язучылар берлеге дип әйтик инде, миңа яшьтән таныш, үз. Җаваплылыкны белеп килдем. Монда үз мәнфәгатеңне читкә куеп, татар әдәбияты, татар сүзе өчен эшләргә кирәк. Һәм, әлбәттә, Язучылар берлеге әгъзаларының хәтта меркантильрәк ихтыяҗларын да читкә тибәрү дөрес булмас.

– Язучылар берлеге корылтае гадәттә татар зыялылары өчен көтеп алынган вакыйга була иде. Ләкин быел ул гадәтирәк үтте кебек. Дөрес, аның әһәмиятен күбебез  төшенә. Әмма язучыларның шактый өлешенең анда катнашмавын ничек аңлатырга?

– Аның сәбәбе билгеле –  әлеге дә баягы зәхмәтле чир. Язучыларның күбесе өлкән яшьтә, аларның шикләнүе, вирустан куркуы табигый. Биш ел эчендә 50 язучыны югалтканбыз. Бу – бик зур сан. Әлбәттә, мондый вазгыятьтә корылтай эшендә замана технологияләрен куллану отышлы булыр иде. Ләкин язучыларның күбесе интернет белән «дус» түгел. Аннан, тавыш бирүдә дә бәхәсле момент булып алды. Башта zoom аша тавыш бирүгә килешкәннәр иде, аннары минем көндәшләр моңа каршы чыкты. Мин аларны бик аңлап бетермәдем. Әлбәттә, тавыш бирү яшерен. Әмма мин кем өчендер тавыш бирәм икән, аны яшереп тормас идем. Язучы ул – шәхес. Әгәр ул zoom аша, мин шушы кандидат өчен тавыш бирәм, дип әйтә икән, нишләп аны исәпкә алмаска? Җыйнап әйткәндә, zoom аша да яшерен тавыш бирү мөмкинлеген булдырырга кирәк. Бу  җәһәттән берлекнең уставы да үзгәрешләр кертүгә мохтаҗ. Ул туксанынчы елларда эшләнгән һәм ул чакта беркем дә шушындый зәхмәт килеп  чыгар дип башына да китермәде. Икенчедән, ул вакытта берлектәге әгъзалар саны да азрак иде. Бүген алар өч йөздән ашып китте, барысын бергә җыю шактый кыен эш.

Язучылар берлегенә кадәр театр әһелләре корылтае узды. Хәзерге шартларда бер залда биш йөздән артык әгъзаны бергә туплау мөмкин булмаганлыктан, алар һәр биш кешедән бер делегат сайлап корылтайга җибәрделәр. Корылтайда йөздән артык кеше катнашты, бернинди гауга чыкмады.  Хәер, анда яшерен тавыш бирү дә  каралмаган.

Мин – демократия тарафдары. Әлбәттә, рәис яшерен тавыш белән сайланырга һәм ике мөддәттән артык кәнәфидә утырмаска  тиеш. Бу – уставның үзгәртелми торган өлешләре. Ә менә кворум мәсьәләсендә уставка үзгәрешләр кертергә кирәк. Бу җәһәттән эшче төркем төзелде, юристлар белән киңәшләшеп, бу мәсьәлә хәл ителер дип уйлыйм.

– Үзегез турында «өстән куелган» дигән сүзләргә нинди карашта сез?

– Мине язучылар яшерен тавыш биреп сайлады. Ә инде хәрәмләшүдә гаепләүләр бөтенләй бер киртәгә дә сыймый. Әгәр аерма 10–15 тавыш кына булса, нәрсәгәдер шикләнергә дә мөмкин булыр иде – шикчелләр бездә күп! – ә биредә минем файдага иллегә якын тавыш. Моның кадәр ялган бюллетень ташлап булмый. Анда хөрмәткә лаек язучылардан санау комиссиясе бар иде, күзәтүчеләр. Мин хәрәмләшүне яратмыйм. Җиңеләсең икән, егет булып калырга кирәк. Минем белән дә андый хәлләр булды, күп җиңелдем, әмма бүтәннәргә рәнҗеп, каргап йөрмәдем. Димәк, тәкъдиреңә шулай язылган. «Өстән куелган» дигәндә, бәлки, син Президент хозурындагы Татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе рәисе Марат Әхмәтовның чыгышына ишарә ясыйсыңдыр. Ләкин аның сүз алуы табигый – Язучылар берлеге әлеге комиссия белән иңгә-иң торып эшләргә тиеш.

– Рәис вазыйфасында башкарырга җыенган эшләрегез белән таныштырсагыз иде.

– Әдәби фондны теркәү – иң беренче чиратта башкарыла торган эшләрнең берсе. Ул бар иде, ләкин эше дәвамлы була алмады. Мин күп даирәләр белән аралашам – язучыларга ярдәм итәргә теләгән иганәчеләребез бар. Мохтаҗ язучыларыбыз шактый. Әмма акчаның килгәне-киткәне үтә күренмәле булырга тиеш. Берлек эшенә яшьләрне күбрәк җәлеп итәсе килә. Ул эш бара да инде, ләкин әдәбиятка яшьләрнең ургылып килүе сизелми. Мәктәпләрдә татар теле кысрыкланган, кимәле төшкән вакытта буыннар чылбырын өзмичә саклау авыр, ләкин аны башкарырга кирәк. Әдәби тәрҗемә мәркәзен торгызу да мөһим эшләрнең берсе. Аны оештырып кую авыр түгел, әмма бит матди нигез булуы да зарур. Бөтен эш әлеге дә баягы акчага килеп төртелә. Фонд эшләп киткән очракта, дәүләтнең күзенә генә карап тормыйча, тәрҗемә итү мәсьәләсе дә җанланып китәр иде. Кыскасы, эшебездә булышырга теләүчеләр бар, ләкин вәгъдә ителгәнне өч ел көтәсе дигән халык мәкале дә искә төшә. Аңа каршы без: «Тырышкан табар, ташка кадак кагар», – дип үз-үзебезне рухландырабыз. Планда Язучылар берлегенең «ютуб» каналын булдыру да бар. Әдәбият проблемалары турында гына түгел, халкыбызны борчыган барлык мәсьәләләр хакында да әңгәмәләр, бәхәсләр оештырырбыз дип ниятлибез. Хуҗалык эшләре дә шактый. Бинаның түбәсен ремонтларга, 2009 елгы автобусны алмаштырырга кирәк. Болар хәл ителер, Президент, ярдәм итәрбез, дигән вәгъдәсен бирде.

– Корылтай башланыр алдыннан язучылар арасында, яңа рәистән һәм идарәдән ниләр көтәсез, дигән сораштыру да үткәргән идек. Анда, мәктәпләрдәге очрашуларны концертка әйләндерүдән туктарга, алымнарны үзгәртергә, берлекнең дәрәҗәсен күтәрергә, бинада китап кибете оештырырга дигән тәкъдимнәр яңгырады. Башкарып чыгарлык эшләрме болар?

– Әйбәт тәкъдимнәр. Китап кибете мәсьәләсендә дә уйларга була. Ләкин татар китабы хәзер бик кыйммәт тора бит. Безнең халык аңа күнекмәгән. Мәсәлән, минем яңа чыккан «Сунар» китабының бәясе – 770 сум. Безнең китапны укучылар асылда бюджет өлкәсендә эшләүчеләр, пенсионерлар. 15–17 мең сум эш хакы алган кеше, 10–12 мең сум пенсиягә яшәүчеләр ничек инде андый бәягә китап алсын? Аның бит һәр тиене исәптә. Монда нишләргә – белмим. Бер караганда, ул китаплар субсидиягә чыга… Дөрес, нәшрият кибетләрендә торган ул китапларның бер-ике елдан соң бәясен төшерәләр. Шуны көтеп торабыз инде – бәясе төшкән китапларны. Хәзер язучылар үзләре дә китапларын бүләк итәргә атлыгып тормый. Иң гыйбрәтлесе – хосусый нәшриятта чыккан китаплар алай ук кыйммәт түгел. Аларны нәшер итү дә берничә мәртәбә арзанга төшә.

Мин берлектәге китапханәне икенче каттан беренчесенә күчереп, шунда китап сөючеләр белән очрашулар үткәрү турында уйлыйм. Китапханәбездә 15–20 кеше рәхәтләнеп сыя ала. Үзенә күрә бер салон булачак. Кыскасы, уйланасы әйберләр бик күп. Дөрес, барлык хыяллар да тормышка ашмас. Такташ ни дигән әле: «Һәрбер хыял – якын киләчәк!» Шуңа ышаныйк.

– Яшьләр белән ничек эшләргә җыенасыз?

– Монда бит иң беренче шарт – яза торган яшьләрнең булуы кирәк. Аларны үстерү буенча да кайбер ниятләр бар. Әйтик, каләм тибрәтүчеләрне сайлап Мәскәүгә, әдәбият институтына укырга җибәрергә була. Бу җәһәттән Путинның мәдәният буенча киңәшчесе Владимир Толстойдан Татарстан Президенты исеменә үтенеч хаты килеп төште. Ул әдәби тәрҗемәчеләр әзерләргә 5–6 кешелек төркем җибәрүебезне сорый. Әлеге студентларны укыту чыгымын да, стипендия түләүне дә Татарстан Хөкүмәте үз өстенә алачак. Без хәзер менә шундый талантлы яшьләребезне эзлибез. Берничә кызны таптык инде, ләкин, ни кызганыч, егетләр юк. Хәер, әле вакыт бар, әдәби ярышларда сәләтен күрсәткән берничә егетнең дә табылуы ихтимал. Дөнья күрү мөмкинлеге, атаклы язучылар белән очрашу шатлыгы, бүтән төбәкләрдән килгән талантлы яшьтәшләре белән аралашу бәхете көтә бит аларны. Көнләшеп тә куям, без яшь чакта андый юлламалар юк иде.

Язучылар берлеге әгъзасы булу – ул әле язучы булу дигән сүз түгел. Берлеккә кабул итү җәһәтеннән без элегрәк артык та юмарт кыландык. Мин Зиннур Мансуров җитәкчелегендәге кабул итү комиссиясенә басым ясарга җыенмыйм, ләкин сан өчен генә берлеккә әгъзалар алуны туктатырга кирәк дип саныйм. Биредә талымсызлык ярамый. Талантлары чәчрәп торган яшьләргә бернинди киртә дә булмаска тиеш, әлбәттә. Әдәбиятның киләчәге – яшьләрдә!

– Кәнәфи иҗатка тәэсир итәме?

– Юк, ул берничек тә тәэсир итми икән! Түл җыю өчен генә булса инде… Язучы кеше төрле әверелешләр кичерергә тиеш. Иртәме-соңмы әлеге яшәешем дә иҗатта үз урынын алыр. Исән-сау булырга кирәк. Ә болай…  Кичкә таба шулкадәр талчыктыра, каләмгә дә кагыласы килми, компьютер каршына утырасы да… Бәлки эшләр үз эзенә төшкәч, язу эшенә дә вакыт калыр. Чөнки язучыдан, кайларда эшләдең, дип сорамаячаклар, нинди әсәрләрең бар, дип кызыксыначаклар. Барыбер безнең төп эшебез – әдәби әсәрләр язу. Инде иҗади яктан исәп-хисапка килгәндә… Театрларда пьесаларым куела, әлегә шунысына сөенеп яшәргә кала. Куярга җыеналар, анысы тагын да олырак куаныч. Камал театрында Фәрит Бикчәнтәев байтактан «Хан һәм шагыйрь» трагедиясен куярга җиң сызганып йөри. Әлеге әсәр  1350 еллар ахырында хакимлек иткән, үзен тәхеттән бәреп төшермәсеннәр дип бөтен туганнарын кырып бетергән Бирдебәк хан турында. Ләкин бу кансызлыкны төстәше – очраклы рәвештә тәхеткә менгән шагыйрь Әхмәт Казанлы башкарган булып чыга… Монда иҗат белән хакимиятнең кеше җанындагы бәрелеше. Тинчурин театрында яшь иҗатчылар «Ашина» драмасын сәхнәгә куярга җыена. Алар белән очраштым. Бөтенләй башкача фикер йөртәләр. Олыгаюымны күреп, моңаеп аерылдым алардан. Түбән Кама театрында исә Рөстәм Галиев «Пачпортлы Шүрәле» комедиясен киләсе ел планына керткән. Инде якын арада язачак әсәремә килгәндә, җае чыгу белән Ильяс Алкин турындагы романымны китап өчен киңәйтеп эшли башлармын, дип өметләнәм. «Казан утлары» журналында чыккан вариантка бөтен материаллар да кермәде.

– Телне саклап калу җәһәтеннән язучыларга зур өмет баглана. Ләкин язучы гына килеп туган вазгыятьне үзгәртә аламы?

– Язучы үзе үк укытучы булган очракта идеаль вариант булыр иде. Рәдиф Гаташ мәктәптә бер ел гына укытып ала, Мөслимнең Уразмәт мәктәбеннән нинди язучылар чыга! Гаташ Зөлфәткә, Фәрит Гыйльмигә, Наис Гамбәргә әдәбият мәйданына юл ача. Рашат Низами бер ара Битаман мәктәбендә укытып алган. Рафис Корбан, Зиннур Хөснияр нәкъ менә аның укучылары. Мин әле хәтерлим: «Яшь ленинчы» газетасында Рашат Низаминың кереш сүзе белән Рафис Корбанның «Кызыл шарф» дигән хикәясе басылып чыккан иде. Аңа инде илле еллар тирәсе.

Балалар белән эшләү алымнарын үзгәртергә кирәк дип тә дөрес әйтәләр. Бардың, чыгыш ясадың, чәй эчтең, кайтып киттең генә түгел. Дөрес, анысы да кирәк. Шул очрашудан да кемдер кызыксынып калырга мөмкин. Президент каршындагы Татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе һәр районга берничә язучы билгеләде. Мин үзем Кама Тамагы белән Кайбыч мәктәпләре өчен җаваплы. Ләкин дөресен әйтим, шушы зәхмәтле вирус та сәбәп булдымы, андагы мәктәпләргә барып чыга алганым юк әле. Мәктәпләрдә әдәби түгәрәкләр оештырсак, «ачык дәрес»ләр үткәрсәк, файдасы күбрәк булыр иде, минемчә. Мәктәп әдәби ялкыннан кайнап торырга тиеш, бәлки шунда берничә көн булса да эшләп алырга кирәктер? Хыялланырга миңа куш инде… Ләкин бер нәрсә бәхәссез – иҗат белән кызыксынган балаларга игътибар кирәк. Алар бит күп түгел. Күп була да алмый.

– Язучының абруйлы профессия булуы да кирәктер. Блогерлар интернеттан үзләренең рәхәт тормышын күрсәтә, әлбәттә, алар балаларны, яшьләрне язучыга караганда күбрәк кызыксындыра.

– Хәзер тоталь акча культы башланды. Мәскәү каналларын карыйсың, анда гел байлыкта йөзәләр, майларына чыдаша алмаганнан интригалар башлана. Аңламыйсың–- кайдан килгән әлеге байлык? Кайда да булса эшлиләрме болар?  Аңы урнашмаган бала-чага, болай да яшәп була, дип уйлый башлый. Бай, матур яшәү өчен керем каян килә дип уйлаучы гына юк.  «Халява» дигән сүз безнең телгә дә килеп керде, шул мәнсезлек холыкка күчеп бара. Менә безнең милли үзенчәлегебезгә янаган иң зур куркыныч! Ә бит бер нәрсә дә һавадан төшми. Кинода гына ул берни эшләмичә рәхәт яшәп була.
Язучы абруена килсәк, аның абруе кесәңдә акча булу-булмаудан гына тормый. Иң беренче эчке хөрлек булырга тиеш. Эчтән хөр булган кеше тыштан бай күренә. Аның үз-үзенә ышанычы бар. Зөлфәт Хәкимне әнә искиткеч бай язучы дип уйлыйлар. Уйласыннар. Чөнки күңеле хөр, рухы азат! Миллионнарча акчасы булган рухи хәерчеләр күпме?!

Абруй акчадан гына торса, Хафиз, Гомәр Хәйям кебек бөек дәрвишләр кешелекнең йөзек кашына әверелмәс иде.   Ә акча ул килә дә китә. Аның шундый үзенчәлеге бар.

Әңгәмәдәш – Гөлинә Гыймадова

 

 

Әңгәмә

Ркаил Зайдулла: «Богатые татары не читают, им книга даже бесплатно не нужна»

Глава союза писателей РТ о протекающей крыше, «прорабах духа» из ВКТ и советах президента

«Я же первый раз в съезде участвовал в 1979 году, будучи 10-классником. И никогда еще председатель не уходил спокойно», — рассказывает Ркаил Зайдулла, известный прозаик и драматург, который на прошлой неделе победил на выборах руководителя союза писателей РТ, преодолев отчаянное сопротивление своего соперника, поэта Рамиса Аймета. Некоторым делегатам съезда СП РТ не понравилось, что депутат Госсовета РТ Зайдулла фактически выступал как кандидат от власти. Впрочем, сам новый председатель СП РТ напоминает, что не является членом партии «Единая Россия», а его встречу после избрания с Рустамом Миннихановым почему-то проигнорировала даже президентская пресс-служба. О своих планах на новом посту Зайдулла рассказал в интервью «БИЗНЕС Online».

Ркаил Зайдулла: «Писатели народ своеобразный, со своим мнением и со своей позицией. Бывало, что наши съезды шли до глубокой ночи, но всегда приходили к общему знаменателю»Ркаил Зайдулла: «Писатели — народ своеобразный, со своим мнением и позицией. Бывало, что наши съезды шли до глубокой ночи, но мы всегда приходили к общему знаменателю»Фото: Андрей Титов

«Говорят же, что слово джигита должно быть одно»

— Ркаил-абый, хотим вас поздравить с избранием руководителем союза писателей Татарстана…

— …или посочувствовать. (Смеется.)

— Вы набрали большинство голосов делегатов съезда, но и ваш соперник Рамис Аймет получил немало. Не закончился ли съезд союза писателей своего рода расколом?

Марат Ахметов: «Пришел Ркаил, который выступил против поправок к Конституции!»

— Нет, я не думаю, у нас, писателей, все съезды бывают шумными, последний, пожалуй, являлся даже самым спокойным. После каждого съезда есть недовольные, потому что те, кто не победил, не могут быть рады. У нас есть пословица: «Җиңелгән көрәштән туймас» («Побежденный не устает»). Я сам дважды выставлялся в председатели союза, правда, тогда серьезно к подобному не относился. В этот раз тоже ни перед кем не заискивал, никого не уговаривал, не обещал ни премий, ни чего-то еще. Я же не люблю давать пустые обещания, такое не свойственно моему характеру, потому что, раз обещал — должен выполнить. Говорят же, что слово джигита должно быть одно.

Возвращаясь к теме раскола, не думаю, что его стоит ждать. Писатели — народ своеобразный, со своим мнением и позицией. Бывало, что наши съезды шли до глубокой ночи, но мы всегда приходили к общему знаменателю. Да, впервые звучат претензии в отсутствии кворума… На мой взгляд, они безосновательны.

— Не хотите своим заместителем назначить Рамиса Аймета, тем самым проявив уважение к тем делегатам, которые высказались за него?

— Я очень уважаю Рамиса Аймета как поэта, поэтому и не позвал своим заместителем. Он очень долго работал в союзе писателей РТ, являлся заместителем у Мухаммадиева, Курбана, Салихова. Думаю, что тем самым был нанесен вред его творчеству, ведь зам по творческим вопросам — очень хлопотное дело, ты должен создавать другим возможности для творчества, а это тебе самому не идет на пользу. Аймету уже за 50 лет, ему нужно больше писать, поэтому и не позвал его, кроме того, он не может быть замом, поскольку не избрался в новый состав правления.

Повторюсь, я считаю, что на съезде просто выпустили пар. Неважно, кто проголосовал против меня. Для меня все равны! И всегда будут те, кто не удовлетворен чем-то. Помните, на прошлом съезде Рабит Батулла называл 7 качеств, необходимых для председателя СП РТ? А у меня их нашли только 6. Я тогда ответил, что, если бы соответствовал всем 7, среди вас и не находился бы, а взлетел бы на небеса, как ангел. Писатели — такой щепетильный народ… Я же первый раз в съезде участвовал в 1979 году, будучи 10-классником. И никогда еще председатель не уходил спокойно. Но я постараюсь быть максимально объективным.

— Заместителей вы уже назначили?

— Моим заместителем по творческим вопросам назначена Ильсияр Иксанова, она известная поэтесса. По организационным вопросам зама пока нет…

«Долго сомневался, я же знаю, что за работа у председателя, наблюдаю за союзом с 1979 года. Ну, короче, уговорили. А ведь по молодости рассуждал о ненужности союза и даже в начале 90-х написал статью «Колхоз писателей»«Долго сомневался, я же знаю, что за работа у председателя, наблюдаю за союзом с 1979 года. Ну, короче, уговорили. А ведь по молодости рассуждал о ненужности союза и даже в начале 90-х написал статью «Колхоз писателей»Фото: Андрей Титов

«Долго сомневался, я же знаю, что за работа у председателя, наблюдаю за союзом с 1979 года»

— Скажите откровенно: вы сами хотели возглавить республиканский союз писателей или вас попросили?

— Честно говоря, такого намерения у меня не имелось. Я и депутатом Госсовета РТ не хотел никогда быть, даже не представлял себя в такой роли. Да, меня в прошлый созыв в 2014 году выдвигали, я даже в праймериз «Единой России» участвовал, но мои «друзья-писатели» похлопотали, и в последний момент я был вычеркнут из списка. Остепенился, построил себе в Камском Устье домик, чтобы заниматься творчеством, благо такая возможность была, так как за написание драматургических произведений проценты идут, можно нормально жить, не на широкую ногу, конечно.

Потом вновь заговорили о Госсовете. Предложили участвовать в выборах, тем более что имелся пример Туфана Миннуллина. Мы с ним были очень близки, он даже ко мне как к сыну относился, хотя разные моменты случались, но Туфан-абый всегда хотел, чтобы я участвовал в общественной жизни, считал, что у меня есть способности к этому, ведь я активно работал в публицистике. Сейчас, к сожалению, не так продуктивен, приходишь домой уставший, а в творчестве нужна сосредоточенность. Кроме того, до Ильфака Ибрагимова все наши председатели СП РТ были депутатами.

В общем, я чувствовал, куда дело клонится, в итоге где-то за месяц до съезда поступило предложение принять участие в выборах, чтобы по итогам возглавить творческий союз. Я посоветовался со своими единомышленниками, молодежью особенно, они настояли. Да, долго сомневался, я же знаю, что за работа у председателя, наблюдаю за союзом с 1979 года. Ну, короче, уговорили. А ведь по молодости рассуждал о ненужности союза и даже в начале 90-х написал статью «Колхоз писателей». Но с возрастом понимаешь, что он нужен!

— Для чего?

— Вот пишут, что это детище Иосифа Сталина, но ведь и до него были подобные союзы, еще до революции! Всякие там футуристы, акмеисты и другие объединения — это тоже своего рода союзы. Сталин просто организовал их на государственном уровне. Да, эти формы должны быть разнообразными, но, самое главное, наш союз не раскололся, как в Москве и некоторых регионах. Считаю, что писатели Татарстана тогда, в 1990-х, мудро поступили.

«Если пойдет на такой шаг, то может войти в историю как Шах-Али татарской литературы»

Недавно был в Чувашии, где прошла презентация моей книги на чувашском языке, так вот, там несколько союзов, которые борются друг с другом, денег нет, государство их не финансирует. Председатель союза Лидия Филиппова — редактор литературного журнала «Тăван Атăл» («Родная Волга»), весь союз умещается в ее кабинете, если бы не редакция, то даже помещения не было бы. А еще там есть союз под руководством небезызвестного в Чувашии Михаила Юхмы, специалиста по древним эпосам, у него есть офис, так как он пользуется авторитетом у провластных структур, но даже он жалуется, что тяжело, приходится искать спонсоров.

А в Москве сколько союзов! Есть союз писателей России, куда Данил Салихов ездил недавно, туда вступить проще, чем в СП РТ, среди наших писателей есть те, кто там состоит, хотя они это особо не афишируют, но наш устав подобное не запрещает. Членство там абсолютно ничего не дает, разве что можешь перед детьми похвастаться, дескать, я член союза писателей России. Там председатель Николай Иванов, непонятный писатель. Есть еще союз российских писателей, союз писателей Москвы, Санкт-Петербурга… Сейчас их хотят объединить в ассоциацию, которой руководит Сергей Шаргунов — писатель, депутат Госдумы. Но ведь в одну упряжку сложно впрячь медведя, зайца и трепетную лань, не думаю, что она заработает, ведь все находятся в контрах друг с другом. Если же ассоциация заработает, мы не прочь в нее вступить, почему бы нет. Но если сотрудничать, то делать это на равных, а не входить в состав того же союза писателей России.

«Мы выполняем такую же функцию как Всемирный конгресс татар, еще не знаю, кто эффективнее»«Мы выполняем такую же функцию, как всемирный конгресс татар, еще не знаю, кто эффективнее»Фото: «БИЗНЕС Online»

«Президент сказал, что татарские писатели ленивые»

— Говорят, что за время правления Данила Салихова СП РТ получил от государства «десятки миллионов рублей». Это много или недостаточно?

— Смотря как считать, всегда тому, кому дают, кажется, что этого мало, а для дающего — много. Вопрос сложный. Если честно, последние годы я не был в тесной связи с союзом, так как не являлся членом правления, хотя думаю, что и не все члены правления знают, как тратятся деньги. Проверки там были, вроде все нормально, не считая мелких финансовых нарушений.

Даже на содержание здания союза, где мы с вами разговариваем, необходимы большие средства, оказалось, что крыша протекает. Я, когда встречался с президентом Татарстана, первым делом поднял этот вопрос, не творческий, а хозяйственный. Здесь был капитальный ремонт в 2012 году, я тогда тут работал литературным консультантом, так сделали его некачественно, вентиляция плохо работает, есть тут камины, а их невозможно разжечь, говорят, что вообще забетонировали вентиляционные шахты.

— Но способен при этом союз выполнять возложенные на него функции? Кстати, а какие это функции, некоторые читатели, наверное, и не знают?

— Мы же профессиональный союз, у нас много немолодых и не очень здоровых литераторов, а как им помочь? Думаю, нужно создать фонд. Как он будет называться? Литературный фонд или что-то другое… У нас был литфонд, его закрыли, не смог он толком заработать. Кроме того, необходимо пропагандировать литературу, всячески ее популяризировать, этому служат и всевозможные литературные вечера, презентации книг.

Потом сказал ведь Евтушенко, что поэт в России больше, чем поэт. Мы выполняем такую же функцию, как всемирный конгресс татар, еще не знаю, кто эффективнее. У ВКТ, конечно, возможностей больше, куда они только ни ездят, даже на Находку, где, может быть, несколько десятков татар, я так и сказал об этом на заседании «Милли шура», что, конечно, не понравилось Василю Шайхразиеву. Он ответил, что у них миссия такая — каждый татарин на счету. Наверное, он прав, такими и должны быть прорабы духа.

— Есть мнение, что ВКТ увлекся сабантуйной дипломатией и перестал быть идеологическим центром развития татарской нации. Может, союзу писателей РТ стоит перехватить эту инициативу?

— Так ведь союз писателей намного раньше был создан, чем конгресс, он и выполнял данную функцию. Но мы всегда готовы с ВКТ сотрудничать, тем более что я сам член «Милли шура». Да, я сказал, что думаю, но ведь правда, она не всем нравится, тот же Шайхразиев мне высказал, дескать, я тебе первому дал слово, а ты меня критикуешь. Но критиковать надо, если меня критикуют, я к этому спокойно отношусь, подобное же помогает мобилизоваться.

Вы правильно сказали, что должен быть идеологический центр! Но ведь не только писатели являются объединяющей нацию силой, мы хотим сотрудничества, недавно разговаривали с руководителем Дома дружбы народов Иреком Шариповым, также у нас есть союз кинематографистов, союз театральных деятелей, союз композиторов… Я высказал ряд идей на встрече с президентом Татарстана.

— А когда была эта встреча с Рустамом Миннихановым?

— 5 марта. На второй день после съезда.

— Интересно, но, кажется, даже пресс-служба президента никакой информации об этой встрече не давала. Еще все удивились, ведь с Данилом Салиховым глава республики встречался на следующий день после избрания, а вас как будто проигнорировал.

— Не знаю, почему-то это не афишировалось… Я к Рустаму Нургалиевичу с письмами пришел, с просьбами, ведь просящего никто не любит. Когда про гранты для литераторов речь зашла, он сказал, что татарские писатели ленивые…

— Минниханов прав?

— Я и сам себя считаю лентяем, хотя 6–7 томов написал за всю жизнь. Это, конечно, мало. Но ведь у нас большинство членов союза — пожилые, думаю, не стоит ждать от 70–80-летних людей каких-то шедевров. Хотя кто знает… Но вряд ли кто-то из них создаст большое эпохальное произведение, пенсию же не просто так платят, это и творческих людей касается, да, он может писать, но обычно это не будет и рядом стоять с его произведениями, созданными в молодости. А бывает, человек издал книгу, приняли его в союз писателей, думаешь, будет еще лучше творить, а у него на этом все и закончилось, ну и что с ним делать? О таком же на съезде не скажешь, я и так за свои слова много страдал.

«У нас большинство членов союза — это лювди пожилые, думаю, не стоит ждать от 70-80-летних людей каких-то шедевров. Хотя кто знает…»«У нас большинство членов союза — пожилые, думаю, не стоит ждать от 70–80-летних людей каких-то шедевров. Хотя кто знает…»Фото: «БИЗНЕС Online»

«То, что с материнским молоком не впитал, — не получишь с коровьим»

— Реально ли издаться сегодня писателю в Татарстане? Или в любом случае все ограничится Татарским книжным издательством и тиражом в 500 экземпляров?

— Не 500 все-таки, а тысяча экземпляров, а то и больше, из которых 85 процентов пойдет в библиотеки. Все-таки у нас не худшая ситуация, поверьте, во многих регионах России нет таких возможностей, как в Татарстане. Да и в других соседних странах литераторам очень сложно, я наблюдал это на примере Кыргызстана.

Что касается в целом проблемы издания книг, то у нас сейчас же непонятный строй — капитализм ли, социализм ли. Но в нашей республике у руководства отношение хорошее не только к маститым авторам, а к любым литераторам. Если ты член союза писателей, то у тебя есть преференции в издании своей книги. Конечно, книги надо не только издавать, но и популяризировать, для такого должны быть специальные агенты, этим и само издательство должно заниматься. Вот сейчас все говорят про Гузель Яхину, но, если бы ее не поддержала в самом начале пути влиятельная писательница Людмила Улицкая, возможно о ней никто бы и не узнал.

— Как здесь может помочь союз писателей, например, в части популяризации книг, о которых широкий читатель не знает?

— Сейчас ведь время такое, что одними встречами с авторами не обойтись. Я хочу обновить сайт союза писателей, постараемся открыть YouTube-канал, где будут жаркие дискуссии, презентации. Но для этого прежде всего нужны кадры.

— А вам самому много приходится читать рукописей?

— Рукописей очень много приходит, сейчас комиссия по сохранению и развитию татарского языка объявила конкурс на гранты, в «Казан утлары» их сотнями присылают. Его редактор Рустам Галиуллин хочет на союз писателей взвалить эту обязанность, может, и правильно. В своей жизни я очень много рукописей прочел, все-таки в журнале «Идель» проработал почти четверть века. Я, может, стал бы большим писателем, но, читая чужие рукописи, дошел до такой жизни. (Смеется.) Большинство известных сегодня молодых литераторов я выпустил, когда работал в «Идель». Да, в свое время пришли в литературу Рустам Галиуллин, Рузаль Мухаметшин, Лилия Гибадуллина, Йолдыз Миннуллина, Ленар Шаех, Рифат Салях и другие. Все это было на волне подъема национального самосознания.

Но если преподавание в школах татарского языка уменьшается, закрываются школы, то тогда, к сожалению, ни писателей, ни читателей не будет. Все упирается в систему образования. Если человек толком не знает татарский язык, что с ним ни делай, он не сможет написать пронзительные произведения на этом языке. Да, может выучить, но ведь, как у нас говорят, то, что с материнским молоком не впитал, — не получишь с коровьим. Все равно это будет не то.

У нас ведь сейчас есть очень талантливые писатели, пишущие на русском языке, допустим, Айдар Сахибзадинов, Рустем Сабиров, Шамиль Идиятуллин, Ильдар Абузяров, они бытовой татарский знают, но литературный — это совсем другая вещь. И нам их не надо отталкивать от себя. Как только меня избрали, Абузяров попросил взять в союз, если захочет, почему бы нет?

— У вас ведь даже в программе это было — усилить работу русскоязычной секции СП РТ.

— Да, но у большинства тех, кто пишет по-русски, имя и фамилия татарские. Все равно думают, что они татарские писатели. Хорошо, что Ольга Иванова появилась, я ее сразу в правление взял, фамилия говорящая. Правда, оказалось, что и ее мама — татарка.

Очень интересный феномен. Вот был великий Фазиль Искандер. Полуабхаз, полуперс, писал на русском. В основном об абхазах, о Кавказе… Относится ли он к русской литературе? Конечно! Называл он себя русским писателем абхазского происхождения. А Чингиз Айтматов? Он тоже писал на русском. К какой литературе он относится? Я, честно говоря, не могу ответить на этот вопрос.

«С людьми, пропагандирующими всякие антиказанские теории, не стану ни дружить, ни работать»

— По слухам, сейчас есть такая установка, чтобы и премию имени Тукая получали не только деятели культуры с татарскими именами и фамилиями. В прошлом году удачно подвернулся Денис Осокин, выпустивший книгу практически со всеми своими произведениями.

— Осокину дали не из-за того, что он русский или горный мариец. Когда его обсуждали на комиссии по присуждению премии, и Фарид Бикчантаев, и Ильдар Ягафаров его поддержали, они любят такую литературу. Вы читали Дениса Осокина? Это же, мягко говоря… такая литература не для всех. Такие даже не рассказы, а заговоры. Поэзия в прозе.

— На съезде жаловался Николай Сорокин, что в союзе писателей РТ всего два чувашских автора, а раньше была даже целая секция.

— Да, помню, там был председателем Василий Юдин, сейчас нет такой секции, потому что чувашских писателей всего двое.

«Они рассуждают: ну что могут татары написать?»

— Недавно было озвучено наличие планов присоединения к «Татмедиа» Татарского книжного издательства, многие восприняли эту идею в штыки. Другая сторона говорит, что в «Таткнигоиздате» за бюджетные деньги издают одних и тех же авторов, которые получают хорошие гонорары за невостребованные аудиторией книги. Как вы считаете, нужна такая реформа?

— Я не считаю реформой то, что издательство будет подчиняться «Татмедиа», еще ни одна структура не расцвела после присоединения к кому-то. Да, в работе «Татмедиа» есть подвижки, возросли тиражи того же «Казан утлары». Без поддержки агентства этого трудно достичь. Но и сам Рустам Галиуллин мастерски работает с распространением, сейчас из произведений, которые были прежде напечатаны в журнале, издают карманную книгу по бросовой цене, я слышал, что спекулянты ее выкупают и продают уже подороже.

Битва за субсидии: Таткнигоиздат не хочет вливаться в «Татмедиа»

Естественно, реформа нужна, возможно, им не понравится сказанное мною, я считаю, что у «Таткнигоиздата» слишком раздутый штат. Много людей, не относящихся к книге. Я же 40 лет в этом соку варюсь, знаю, как все происходит. Сам не жалуюсь, они сразу же после издания моей книги провели презентацию в новом литературном кафе, которое теперь по тому же адресу Декабристов, 2 (здание «Татмедиа» — прим. ред.). Со мной все ясно, а как быть тому, кто не является депутатом? Я говорю о презентациях, популяризации книги.

И потом, книга дороговата. Моя, например, 770 рублей стоит (сборник рассказов и публицистики «Сунар» («Охота»), даже многие московские книги столько не стоят, тем более мы не привыкли к таким суммам. Богатые татары не читают, им книга даже бесплатно не нужна, а для того, кто читает, это дорого. Вот пенсионер, получающий пенсию 12 тысяч рублей, что ему важнее — продукты, лекарства или книга?

— Еще одна проблема — переводы. Слышали такую историю. Когда Буинский театр выступал со спектаклем «Папоротник» по вашим «Мишарским рассказам» в Москве на «Золотой маске» в программе «Маска плюс», то на обсуждении столичные зрители спрашивали: а что это за автор такой интересный, Ркаил Зайдулла, почему мы его не знаем?

— Я же поднял вопрос о необходимости создания центра художественного перевода, Рустам Нургалиевич дал согласие. Здесь приоритет — перевод на русский, ведь через русский язык можно выйти на другие народы. В советские годы переводом занимались такие маститые писатели, как Анна Ахматова, Леонид Мартынов, Семен Липкин, Рувим Моран и другие. Было время, что их произведения находились под негласным запретом, так чем-то же надо заниматься, кушать хочется. Но имелся и неподдельный интерес. Рассказывают, что к Ахматовой пришли и предложили перевести Тукая, она была больна, думали, что откажется. Однако она быстро согласилась и сказала: «Своего обязательно переведу». Впоследствии Анна Андреевна перевела 11 стихотворений классика татарской поэзии… Да, были те, кто от души делал переводы, но для большинства это являлось все равно ремеслом. Но, как бы там ни было, это способствовало популяризации татарских писателей! Только вот кого переводили? В основном Тукая и Джалиля! Еще Абсалямов был очень популярен в советское время.

У главного редактора газеты «Литературная Россия» Вячеслава Огрызко недавно вышла книга статей о деятелях национальных литератур, начинается она со статьи о Джалиле. Вы же помните, что во времена СССР было такое: выдвигали одного представителя от каждого народа — от Дагестана Гамзатов, от Башкирии Мустай Карим, у нас неизменным являлся Джалиль. Раньше хоть эти имена знали, люди думали: раз есть такая величина, значит, у этого народа существуют, наверное, и другие писатели, а сейчас вообще никого не продвигают. Когда я работал в СП РТ, мы печатали в московских журналах наших авторов. Немного доплачивали сами, но москвичи выбирали, отправишь им 100 произведений, может, 5, 10 из них понравится. В «Октябре» выходили, в «Дружбе народов», «Литературной газете», я думаю, что такую практику тоже надо продолжить. Конечно, количество читателей не будет таким, как во времена Советского Союза, но все же люди узнают о нас, о татарской литературе.

У нас с Турцией хорошие отношения, там есть союз евразийских писателей, Якуб Омароглы — его руководитель, я с ним лично знаком, там издавалась моя книга прозы. Есть у нас член союза писателей РТ Фатых Кутлу, он напрямую с татарского переводит на турецкий, десяток книг уже выпустил, сейчас занят «Антологией современного татарского рассказа», туда вошли произведения 30 писателей, увидевшие свет в течение последних лет.

«...Кого переводили? В основном Тукая и Джалиля! Еще Абсалямов был очень популярен в советское время»«…Кого переводили? В основном Тукая и Джалиля! Еще Абсалямов был очень популярен в советское время»Фото: «БИЗНЕС Online»

— Получается, что на турецком издается больше татарских писателей, чем на русском?

— Ну как больше, и на русском издают кое-что, есть те, кто за свои деньги нанимает переводчика и выпускает, но ведь не в Москве издается, а у нас…

— Московские литературные агенты особо и не ищут национальных самородков?

— Что уж греха таить, какое-то пренебрежение есть, они рассуждают: ну что могут татары написать? И не только татары, вообще любые другие народы. Там все от личных связей зависит. В Турции с этим полегче. Например, по моей просьбе опубликовали роман Розы Туфитуловой «Гөлсем», он у нас позже увидел свет с названием «Язмыш җиле». Ведь тут включают в план, согласовывают, а там проще — выпускают тиражом в тысячу экземпляров; если продается, то еще выпускают. В романе «Гөлсем» рассказывается о женщине, дочери чистопольского ишана Закира Камали Гульсум Камаловой-Ачуриной, она выходит замуж за фабриканта Акчурина. Очень интересная личность, она в свое время в Тукая влюблялась, в нее саму был влюблен великий казахский поэт Магжан Жумабаев, у него есть целый цикл стихов, посвященных Гульсум. Во время Балканской войны она едет в Стамбул, в госпиталь, сестрой милосердия, выступает в Стамбульском университете, призывает женщин сдавать свои ювелирные украшения, чтобы эти деньги отдать на поддержку турецкой армии. Туркам сюжет понравился.

Сейчас я хочу, чтобы опубликовали Тауфика Айди о его поездках в Турцию, Гагаузию. Удивительно, но сегодня в Турции есть литераторы, которые напрямую с татарского на турецкий переводят, хотя и здесь они есть — Кутлу, Асия Рахимова, еще пара человек. Но у нас сложно с переводом, сразу начинают говорить о деньгах, в Турции такого нет почему-то. То ли у них специальные гранты есть для пропаганды культур тюркских народов. Жаль, что у нас с «Тюрксой» (международная организация тюркской культуры — прим. ред.) связи оборвались, какой-то негласный запрет существует…

— Считается, что «Тюрксой» — это инструмент влияния Турции.

— Этот вечный жупел пантюркизма, до революции еще так было. Если бы восстановить связи, было бы неплохо, они часто мероприятия проводят по всему тюркскому миру.

Конечно, мы сотрудничаем и с другими странами, например, в Казахстане мою книгу переводят. Тут могут сказать, дескать, вот пользуешься своим положением и издаешь, но это сотрудничество началось еще до депутатства. С азербайджанцами хорошие связи, там выходили произведения Разиля Валеева, Роберта Миннуллина, сейчас прозу Рустама Галиуллина выпустили. Я лично знаком и с киргизскими, и с узбекскими писателями.

Вот у нас в больших странах есть полномочные представительства Татарстана. Я не пойму, чем они занимаются там? Есть представительство даже во Франции, возможно, занимаются экономическими вопросами, а ведь должны в том числе и нашу культуру продвигать!

«Я много выступал, начал печататься с 8 лет, с большими писателями стал общаться в 14-15 лет — с Хасаном Туфаном, с Сибгатом Хакимом, будучи студентом выходил на трибуну в союзе писателей РТ, был публицистом. А тут выступил один раз в Госсовете, и все услышали»«Я много выступал, начал печататься с 8 лет, с большими писателями стал общаться в 14–15 лет — с Хасаном Туфаном, Сибгатом Хакимом. Будучи студентом, выходил на трибуну в союзе писателей РТ, был публицистом. А тут выступил один раз в Госсовете — и все услышали»Фото: Андрей Титов

«Я спросил его: «А почему ты меня не вербовал?»

— Как вы себя чувствуете в Госсовете РТ, есть там с кем пообщаться писателю?

— Сначала некомфортно было, но, оказывается, есть люди, с кем можно поговорить. Очень искренним человеком оказался Айрат Зарипов, нынешний председатель нашего комитета по культуре и национальным вопросам. Есть и предприниматели, например Марсель Мингалимов из Челнов, он татарское отделение пединститута окончил в свое время, возглавляет сейчас крупную строительную фирму. Вот с ним можно легко разговаривать, тем более гуманитарий по образованию. Выдающийся актер Камаловского театра Рамиль Тухватуллин… Вот и там нашел своих единомышленников.

— Какой вы видите свою миссию в татарстанском парламенте?

— Туфан Миннуллин на этот вопрос отвечал, что одно дело, когда я выступаю с речью о проблемах национальной культуры с трибуны союза писателей, другое — Госсовета, она моментально расходится.

Я много выступал, начал печататься с 8 лет, с большими писателями стал общаться в 14–15 лет — с Хасаном Туфаном, Сибгатом Хакимом. Будучи студентом, выходил на трибуну в союзе писателей РТ, был публицистом. А тут выступил один раз в Госсовете —  и все услышали.

Мне еще вот что не нравилось. В 90-е годы по телевизору выступали некоторые писатели, говорили, что сейчас авторитет литератора упал, а в Советском Союзе можно было на гонорар от одной книги два года жить. Я все время думал: что вы там мелете?! Допустим, молодой парень, влюбленный в литературу, смотрит на вас, а тут такое болтают, он и делает выводы: оказывается, в этой профессии нечего делать. Таких было много — талантливые ребята, спрашиваешь: «А куда идешь учиться?» А они: «В медицинский, юридический, финансово-экономический». Да, есть те, кто, выйдя на пенсию, возвращается в литературу, но там уже песок сыпется. Мой поход в депутаты имеет и такую цель — чтобы мой пример вдохновил других стать писателями!

«Не можем забыть участие в злачной программе, где вы снимались топлес!»

— Вы единственный депутат Госсовета РТ, который проголосовал против президентских поправок к Конституции РФ, таких народных избранников и по стране оказалось немного…

— Да, мало, была депутат из Якутии Ил Тумен, которая не только выступила против этих поправок, но и в знак протеста сложила свои депутатские полномочии. Многие говорили (у нас уж такой народ), что мне сверху велели голосовать против. Ну кто может мне приказать? Я же не совсем надежный для власти человек. Мне один высокопоставленный человек так и сказал однажды: «Ты, конечно, неудобный человек для власти». На что я ответил: «Зато адекватный».

В юности был такой случай: многих моих друзей в военкомате или в специальной комнате оперного театра сотрудник КГБ пытался завербовать, некоторые отмазывались, говорили, что недостойны такого доверия, а некоторые, может, и пошли на сделку, не знаю. Там работал Ровель Кашапов, сейчас он директор музея ФСБ, был моим автором в журнале «Идель», мы подружились, я спросил его: «А почему ты меня не вербовал?» Он говорит: «Так ведь ты на следующий день вышел бы и кричал на каждом углу: „Я завербованный агент КГБ!“ Особенно, если бы выпил».

В нашей фракции, кстати, были и воздержавшиеся на том голосовании по поправкам. А я хоть и состою во фракции, но не член партии «Единая Россия», на меня, думаю, партийная дисциплина не распространяется. И потом, я же все-таки поэт! А что с поэта взять?!

— Вам за эти полтора года было стыдно за Госсовет Татарстана? Например, когда проголосовали за детского омбудсмена Ирину Волынец, активно выступавшую одно время против обязательного преподавания татарского в школе, хотя это соответствует Конституции РТ, где сказано о двух госязыках в республике? Ведь фактически продавили на госдолжность человека, который отрицает базовые вещи для республики… Вы же голосовали против ее кандидатуры?

— Конечно, я даже выступил там… А насчет стыда, ну а что стыдиться, мне же все было известно заранее, знал, куда иду.

Я не вижу в романе «Зулейха открывает глаза» глумления над татарским народом, просто у разных людей своя трактовка«Я не вижу в романе «Зулейха открывает глаза» глумления над татарским народом, просто у разных людей своя трактовка»Фото: «БИЗНЕС Online»

«Гузель прочитала, но моя трактовка ее не устроила»

— Давайте еще о литературе. Есть такие авторы, которым не сильно нужны разные союзы писателей, чтобы стать успешными. Существует такой феномен, как Зифа Кадырова, как вы к ней относитесь?

— Первое ее произведение, роман «Язмыш сынавы», для Челнинского татарского театра я инсценировал, был аншлаг, Зифа тоже пришла. Принесла бэлеш, сидит и плачет, говорит мне: «Откуда ты там такие слова нашел?» Но в драме главное — сюжет. Зритель шел на Зифу. Потом директор театра сказал, что этот спектакль столько денег принес, что они на них четыре других поставили. В чем ее секрет? Он простой — героиня-женщина, которой тяжело, пьет муж или погибает трагически, становится вдовой, но преодолевает трудности, остается человеком, находит новую любовь, в конце к ней приходит счастье. Хеппи-энд. Это народу нравится, особенно женщинам.

«Мне нужно время, чтобы все обдумать»: краевед из Самары обвинил Гузель Яхину в плагиате

— Если все так просто, то почему другие писатели не могут повторить ее успех?

— Ну у нас есть еще Набира Гиматдинова, но она поэтична, не так проста. Вообще, сюжет Золушки есть во всей мировой литературе. Не могу сказать, что татары просто сентиментальные, нет, книги Зифы переводят на русский язык — также спрос есть. Я как-то рекомендовал ей вступить в союз писателей, не знаю, возможно, ее туда не приняли, а может, она и сама не захотела.

Я и Гузель Яхину поддержал, за что меня ругали некоторые наши национальные деятели, к тому же еще и депутатом стал, что добавило критики от них. Я не вижу в романе «Зулейха открывает глаза» глумления над татарским народом, просто у разных людей своя трактовка. Я сделал инсценировку данного произведения, Гузель прочитала, она ведь читает по-татарски, но моя трактовка ее не устроила, сказала, что это уже не ее роман. Она считает, что энкавэдэшник Иван Игнатов влюбился в Зулейху, раз полез в воду ее спасать. Так ведь и палач может спасать свою жертву до того, как убить! А в моей инсценировке, дескать, вертухай воспользовался своим служебным положением. Да, может, Гузель и хотела показать чистую любовь, но в литературе случается такое, что автор одно хотел сказать, а был понят совершенно иначе. У меня получилось, что Зулейха вынужденно сошлась с Игнатовым, для того чтобы выжить, вырастить ребенка…

— Значит, Яхина не дала добро на такую постановку, а у вас уже была договоренность с каким-то театром?

— Да, была, конечно, я бы мог, чтобы не пропадала работа, смягчить чуть-чуть, но театр отказался от этого проекта.

— А какой театр?

— Не скажу.

У Гузель Яхиной уже третья книга вышла, и ее принялись ругать, даже не читая. Уверен, что и многие критики романа «Зулейха открывает глаза» его даже в руки не брали. Тут и другие моменты есть. Говорят, что татары завистливые, но я считаю, что не только татары, у всех национальностей можно обнаружить эти пороки.

— Президент Минниханов сказал вам, что татарские писатели ленивые, а рецепта, как их встряхнуть, не дал?

— Президент дал один рецепт, но это не для печати, хотя, может, им и воспользуюсь.

Зайдуллин Ркаил Рафаилович (Ркаил Зайдулла)

Депутат Государственного Совета РТ VI созыва, завлит НГТДТ им. Миннуллина, председатель союза писателей РТ.

Родился 23 января 1962 года в деревне Чичканы Республики Чувашия, окончил Казанский государственный университет им. Ульянова- Ленина (1985).

1984–1985 — учитель начальной военной подготовки в селе Старый Татарский Адам Аксубаевского района ТАССР.

1985–1987 — корреспондент газеты «Яшь ленинчы».

1987–1989 — корреспондент газеты «Татарстан яшьләре».

1989–2009 — главный редактор журнала «Идел».

С 2009 года — литературный консультант союза писателей Республики Татарстан.

С марта по июль 2017-го — главный редактор журнала «Гаилә һәм мәктәп».

С 2017 года — заведующий литературной частью Нижнекамского государственного татарского драматического театра им. Миннуллина.

С сентября 2019-го — депутат Государственного совета РТ VI созыва.

С марта 2021 года — председатель союза писателей РТ.

Заслуженный деятель искусств РТ (2009).

Член союза писателей Республики Татарстан, лауреат премии Джалиля (1990), государственной премии Тукая (2010).

Айрат НигматуллинАльфред Мухаметрахимов

Хәбәр

Фото: Кирилл Антонов

Съезд писателей вышел онлайн

Новым председателем татарстанского союза стал депутат Ркаил Зайдуллин

      Коммерсантъ (Казань)

№37

       от

Ближайшие четыре года Союзом писателей Татарстана будет руководить поэт и драматург Ркаил Зайдуллин — такое решение вчера приняло большинство делегатов XIX съезда писателей республики. Новый председатель известен тем, что как депутат Госсовета активно выступал в защиту татарского языка и голосовал против изменения Конституции России. Альтернативным кандидатом на съезде был поэт Рамис Айметов — он готов оспорить итоги выборов, полагая, что делегаты не собрали кворум, поскольку некоторые из них принимали участие через Zoom, что не предусмотрено уставом.

Избрание нового председателя Союза писателей Татарстана стало основным вопросом повестки съезда, в котором приняли участие более 200 делегатов. Они собрались на трех площадках: в Казани в театре Карима Тинчурина, а также в Набережных Челнах и Альметьевске (были на связи через конференцию в Zoom). Такой формат был выбран из-за пандемии COVID-19. В Казани в съезде помимо делегатов принимали участие глава аппарата президента республики Астат Сафаров, министр культуры Ирада Аюпова и вице-спикер Госсовета Марат Ахметов (он возглавляет комиссию при Рустаме Минниханове по вопросам сохранения и развития татарского языка).

Напомним, с 2016 года Союз писателей Татарстана возглавлял Данил Салихов. Его полномочия истекли еще в 2020 году, но тогда писатели не стали проводить съезд из-за ограничений по коронавирусу (большинство членов союза уже в преклонном возрасте). Кандидатура господина Салихова ни им самим, ни кем-либо из делегатов на второй срок не выдвигалась (хотя это позволял устав). В прошлом году Данил Салихов подвергся серьезной критике за встречу с главой Союза писателей России Николаем Ивановым, на которой шла речь о вхождении татарстанского союза в общероссийское объединение. Сейчас Союз писателей Татарстана является самостоятельной организацией и существует в основном за счет субсидий из республиканского бюджета.

Кандидатуру 59-летнего Ркаила Зайдуллина на пост председателя первым предложил писатель Гарай Рахим. Затем ее поддержали и другие делегаты, в том числе с площадок в Альметьевске и Набережных Челнах, а также бывший председатель Союза писателей Татарстана в 1989–1999 годах Ринат Мухамадиев.

Ркаил Зайдуллин (Ркаил Зайдулла) — татарский поэт, писатель, драматург, переводчик, публицист. В 2016 году уже участвовал в выборах председателя Союза писателей республики, но тогда проиграл Данилу Салихову. С 2017 года является заведующим литературной частью Нижнекамского государственного татарского драматического театра имени Туфана Миннуллина. В 2019 году избирался в Госсовет Татарстана по списку «Единой России», стал членом комитета по образованию, культуре, науке и национальным вопросам. Ркаил Зайдуллин как депутат неоднократно выступал в защиту татарского языка, например, предлагал разработать процедуру тестирования кандидатов в президенты Татарстана на знание госязыков республики. На сессии в марте 2020 года Ркаил Зайдуллин единственный из депутатов голосовал против поправок в Конституцию России, инициированных Владимиром Путиным. Депутат усомнился, «уместны ли религиозные мотивы» в Конституции светского государства, имея в виду поправку о «вере в Бога». Также он выступил против поправки о статусе русского языка как «языка государствообразующего народа», заявив, что «за настоящее и будущее федерации несут ответственность все народы».

Писатель Фоат Галимуллин выдвинул кандидатуру поэта Рамиса Айметова. Ее поддержала писательница и политик Фаузия Байрамова, которая считает, что Ркаилу Зайдуллину «тяжело» быть председателем союза. Свои симпатии господину Айметову высказал и Данил Салихов, хотя напрямую за него голосовать не призывал. В то же время Марат Ахметов поддержал кандидатуру своего коллеги по Госсовету Ркаила Зайдуллина.

На голосование также выдвигали поэта Рафиса Курбанова (руководил союзом до Данила Салихова). А поэт Назибя Сафина предлагала на пост председателя главного редактора «Мэдэни жомга» Вахита Имамова. При этом она вспомнила, как прокуратура через суд добилась признания экстремистской книги господина Имамова «Запрятанная история татар», что, по ее мнению, несправедливо. Однако и Вахит Имамов, и Рафис Курбанов взяли самоотвод. При этом господин Курбанов призвал голосовать за Ркаила Зайдуллина.

В итоге из двух оставшихся кандидатов большинство голосов получил господин Зайдуллин (голосование было тайным и проводилось в перерыве съезда). Ему поддержку оказали 122 делегата, в том числе 91 делегат в Казани. В поддержку Рамиса Айметова голосовали 74 человека (из них 64 — в Казани).

Господин Айметов и его сторонники поражение не признали, заявив, что на съезде не было кворума делегатов. Кроме того, поэт выступил против учета голосов из Альметьевска и Набережных Челнов. «Это не по уставу. Чтобы учитывать эти голоса, необходимо было внести изменения, а затем проводить голосование»,— объяснил он „Ъ“. Он назвал прошедший съезд «хаосом» и не исключил, что будет оспаривать его итоги.

Ркаил Зайдуллин считает, что оснований для непризнания результатов голосования нет. «Кворум был. Такое бывает, что проигравший еще раз хочет побороться»,— сказал он „Ъ“. Новый председатель заверил, что Союз писателей Татарстана останется самостоятельным: «Я не вижу смысла входить в Союз писателей России». В то же время он не исключил, что татарстанское объединение может стать одним из участников созданной в конце прошлого года Ассоциации писательских союзов, которую возглавил депутат Госдумы Сергей Шаргунов (КПРФ). Ркаил Зайдуллин сообщил, что вместе с новым составом правления союза подготовит программу его развития на ближайшие четыре года. «В первую очередь это работа с молодежью и создание центра творческого перевода»,— обещал господин Зайдуллин.

Кирилл Антонов

Каланча

Үтерелгәннәр кабат терелми, яки виртуаль дөньяның агулы җимешләре (14.01.2021)

Узган атнада бер бәдбәхет адәм актыгы, өйләренә кереп, унсигез яшьлек кызны һәм аның ата-анасын – тулы бер гаиләне! – үтереп чыккан. Имеш, ул кызга мәхәббәтен аңлатып караган да, кыз аны кире каккач, шундый җинаять ясаган. Кызның әти-әнисе дә аларның аралашуына каршы булган.
Юкка түгел, дибез хәзер, чамалаганнар, димәк, кем икәнен. Ләкин алар нинди тәмуг кисәве белән бәйләнешкәннәрен бөтенләй үк аңлап җиткермәгәннәр шул. Юкса аңа ишек ачарлар идеме… Хәер, башка сыймастай җинаятьне ничек чамалыйсың? Кичке уннар тирәсендә әлеге егерме ике яшьлек бәндәнең, куенына пычак яшереп, әлеге өйгә килүе җинаятьнең алдан ук уйлап эшләнгән гамәл икәнен күрсәтеп тора.

Әлеге хәбәрне ишеткән һәркемнең дә күңеле тетрәнгәндер, мөгаен. Ләкин җинаять корбаннарын элек күреп белгән, аралашкан кешеләргә тагын да авыр. Мин дә шулар арасында. Үтерелгән Фәридә ханымны мин яхшы белә идем. Кызы Камиләне дә сабый чакта күргәнем булды. Фәридә татар матбугатында кырык елга якын хезмәт иткән ханым. Мин белгәндә ул «Мәдәни җомга» газетасында сәркатип вазифасын башкара иде. Аңарчы «Социалистик Татарстан», «Татарстан хәбәрләре» газеталарында эшләгән. Сабыр, итагатьле ханым буларак исемдә калды.

Үзен татар матбугатына җитәкләп керткән күренекле журналист Шәех Зәбиров турындагы истәлекләрендә ул татар матбугатында эшли башлавын болай сурәтли: «1978 елның көзе. Мин, унҗиде яшьлек кыз, „Социалистик Татарстан“ газетасы редакциясенә эшкә килдем. Машинкада эшли алам, урыс мәктәбен тәмамласам да, татар телен яхшы беләм дип әйтергә була, чөнки кечкенәдән туганнарыма, Әтнәгә кайтып үстем».

Белүемчә, кызы Камилә дә чын татар тәрбиясе алып, тыйнак һәм эш сөючән булып үсте. Фәридә ханым аны шактый соңлап, кырык яшендә тапкан иде, шуңа ата-ананың барлык назына мөлдерәмә килеш тиенеп буй җиткергән кызыйның шулай япь-яшь килеш фаҗигале рәвештә һәлак булуы… юк, сүз табып булмый моңа.

Әлеге кешелексез җинаятьне кылучы Рөстәм Мөхәммәдуллин кем ул? Нишләп ул мондый коточкыч җинаятькә барган? Тикшерүчеләр, әлбәттә, җеп очын табарлар, җинаятьче дә лаеклы җәзасын алыр. Ләкин төп сорау калыр: өч кешенең җанын кыю өчен кем, нәрсә булырга кирәк?

Мин инде милли тәрбия турында, безнең гореф-гадәтләр, өлкәннәрне олылау, кечеләрне санлау кебек нәрсәләр турында фәлән-фәсмәтән дип сүз озайтып тормыйм. Аның ише кешене тотнаклы итә торган тормоз, күренеп тора, бу бәндәгә көйләнмәгән, бу чып-чын хәзерге цивилизациянең продукты.

Бәлки ул гаиләсендә «дөньяның кендеге» булып үстерелгәндер…

Ниндидер теләге үтәлмәсә яисә кемдер аңа каршы төшсә, кулга корал алып проблеманы хәл итү ышанычы, әлеге кемсәнең психикасы сау булуына да шик уята. АКШта әнә мәктәпкә корал алып килеп, сабакташларын күпләп үтергән яшүсмерләр турында әледән әле ишетеп торабыз. Минемчә, бу яңа төр җинаятьчеләр — виртуаль дөньяны чынбарлык белән бутаучы буынның вәкилләре. Компьютер уеннары бүген бөтен дөньяны яулап алды. Балалар, яшүсмерләр, капланып, дөньяларын оныткан әлеге уеннарның күбесендә сугыш, үтереш, туктаусыз кан кою. Ләкин ул уеннарда үтерелгәннәр кабат терелә, янә уен дәвам итә. Виртуаль дөньяда кеше гомере бер тиен дә тормый. Ләкин тормыш уен түгел. Кеше җанын кыясың икән, иң каты җәзаны да алырга тиешсең. Психикасы авышкан дигән сылтау була алмый.

Әлбәттә, минем уйлануларым фараз-гоманлау гына. Җан кыючылар һәр заманда да булган. Ләкин виртуаль дөньядагы киртә сикерүләрнең реаль тормышка да йогынты ясавын күреп торабыз.

Подробнее: https://tatar-inform.tatar/comment/z-ydulla-rkail/14-01-2021/terelg-nn-r-kabat-terelmi-yaki-virtual-d-nyany-aguly-imeshl-re-5799053

Ркаил каланчасы

Казакъстан бөтенлегенә кемнең эче поша? (07.01.2021)

Яз да түгел, көз дә түгел, ләкин аң авыш булса, ул барыбер кышкы салкында да тышка бәреп чыга икән.
РФ Дәүләт Думасының мәгариф һәм фән комитеты рәисе Вячеслав Никоновның: «Казакъстан территориясе — Россия тарафыннан олы бүләк», дип белдерүен башкача ничек аңлатасың? Әллә биредә ел фасылларының бернинди катнашы юкмы? Кемнәрнеңдер уенда йөргәне еш кына кайберәүләрнең теленә күчә бит… Аннары Сталиннан кала иң кансыз дәүләт эшлеклесе саналган Вячеслав Молотов кулында тәрбияләнгән Никоновның, Советлар Союзы таркалып, дистәдән артык бәйсез дәүләт барлыкка килүенә һәмишә кайгырып йөрүе дә гаҗәп түгел. Аның бит исеме дә бабасы хөрмәтенә кушылган! Империяне элеккеге чикләрдә торгызырга теләүчеләр бер ул гына түгел. Никоновтан соң ук Дәүләт Думасының тагын бер депутаты Евгений Федоров Казакъстанның кайбер өлкәләре (төньяктагы өлкәләр булса кирәк) кайчандыр РСФСР тарафыннан арендага бирелүе, ә СССРдан чыгуга аның бу җирләрне кире кайтарырга тиешлеге турында белдерде. Ул гына да түгел, Казакъстан белән бердәм дәүләт төзү кирәклеген дә әйтте.

Киң инде, киң Казакъстан аркылыга да, торкылыга да! Зурлыкны берничек тә яшереп булмый бит аны. Үзләрен дөньяның кендеге санаган кемсәләрнең күзен кыздырып тора, бернишли алмыйсың. Мин аларның Казакъстан картасына карап хыяллануларын да ап-ачык күз алдына китерәм. Янәсе, моңарчы дәүләткә дә тиенмәгән күчмәннәр шундый олы биләмәләргә хуҗа булсын әле! Менә гаделсезлек! Күршенең бит аның тавыгы да күркә булып күренә.

Казакълар мондый белдерүләрдән соң кымшанып алды, әлбәттә. Казакъстанның бөтенлегенә сүз белән янаучылар бит төрле саяк-сандырак түгел, биек кәнәфиләрдә утыралар. Тышкы эшләр министрлыгы нота да бирде, министр Мохтар Тләүбирде депутат Федоровның сүзләрен саф урыс телендә «бред сивой кобылы» дип тә атады. Казакълар урыс телен безнең кебек үк яхшы белә. Киресенчә, бездәге кебек үк, үз телләрен җүнләп белмәүчеләр шактый. Ничек инде шуларны үз кочагыңа алмыйсың?!

В. Никонов бик озак акланып маташты. Янәсе, Казакъстан республика буларак оешканда казакъларның барлык территориаль ихтыяҗы үтәлгән икән, ул шуны гына күздә тоткан. Ягъни, казакълар, башкалар кебек үк, дәүләтчелекне Мәскәү кулыннан алганнар. Мин инде монда тарихка кермим, Алаш Урдачыларның дәүләтчелек өчен көрәшен дә сөйләп тормыйм (соңыннан аларның барысы да атып үтерелә).

Кыскасы шул: Тләүбирде дөнья җәмәгатьчелеген болай дип тынычландырды: «Тышкы эшләр министры буларак шуны әйтәсем килә, бу (депутатларның сөйләгәне — Р. З.) һич тә Россия Федерациясенең рәсми позициясенә туры килми.»

Болар ел ахырында булган хәлләр, менә берничә көн элек (5 гыйнвар) Казакъстан президенты (Мәмләкәт башчысы) Касыйм-Җумарт Тукаевның «Egemen Qazaqstan» газетасында «Бәйсезлек барыннан да кыйбат» дигән мәкаләсе дөнья күрде. Һичшиксез, ул РФ сәясәтчеләренә җавап рәвешендә язылган: «Казакъларга беркем дә читтән мондый олы территорияне бирмәгән. Безнең тарих 1991 елдан яки 1936 елдан башланмый. Безнең кешеләр биредә Казакъ ханлыгы чорында да һәм аннан да элгәре — Алтын Урда, Түрк каганаты, һуннар һәм саклар заманында ук яшәгән, тормыш иткән.» Һәм ул «безнең территориянең бөтенлеген шик астына алган кайбер чит ил кешеләре» провокациясенә каршы торырга һәм милли мәнфәгатьләрне якларга чакыра.

Безнең монда нинди катнашыбыз бар? Юк, әлбәттә. Безгә яңа елның имин булуын теләргә генә кала.

Нәфрәт орлыклары: без татарга үлгәч тә тынгы юк (04.01.2021)

Декабрь башында Әстерханда Тукай һәкәленә буяу сибеп, беләгенә һәм күкрәгенә свастика ясап куюлары хакында гаммәви мәгълүмат чараларында хәбәр ителгән иде инде. Шул төнне үк атаклы нугай мәгърифәтчесе Габделхәмид Җанибәковның (1879-1955) Тукай һәйкәленнән шактый ерак куелган бюстын да буяуга манчыганнар.
Әстерхандагы «Дуслык» татар мәдәни җәмгыятенең җитәкчесе Әнвәр Алмаев әйтүенчә, шушы җинаятьләрне эшләүдә гаепләп, өч адәм актыгын инде кулга алганнар икән. Ләкин әле аларның исем-фамилияләрен әйтмиләр. Яшьләр икәне генә билгеле. Шулай да аларның кемлеген чамалау кыен түгел. Свастика билгесе үзе үк боларның нинди горуһтан икәнен ачык сөйли, минемчә.

Шушы аяныч вакыйга үзебезнең Казанда берничә ел элек булган хәлләрне искә төшерде. Хәтерлисезме, дүрт ел элек Африкадагы Чад иленнән килгән студентны үтергәннәр иде. Явызларча… Башына чүкеч белән сукканнар, тәненә әллә ничә тапкыр пычак кадаганнар. Җан кыючылар иректә озак йөри алмады, тиз арада ике бәндәне кулга алдылар. 20 яшьлек Роман Халилов белән 22 яшьлек Руслан Архипов (чын фамилиясе Хәялиев, ул аны татарча булганга алыштырган!) булып чыкты алар. Урыс фашистлары икән. Үзләрен мифик арийга санап, урыс канының саф килеш калуы өчен көрәшеп йөрүләре. Тәннәре тәреләр, качлар белән чуарланган.

Казанга белем эстәргә килгән бичара студент  тәне кара булганга үтерелгән… Аңарчы Казанда Һиндстан студентын үтергәннәр иде, әлеге җинаятьне дә шушы төркемнән күрәләр.     Кыяфәте ошамаганга, болар татар егете Ранил Мирсәитовны да урамда үтергәнче кыйнаган. Каратут чырайлы булган, мөгаен. Югыйсә Халиловның үз кыяфәте дә аннан ерак китмәгән. Кыйнау, талау… Иң мөһиме — болар расистик идеологияне корал иткән экстремистик төркем оештыруда гаепләнде. Тикшерүчеләр әлеге төркемнең унсигез тапкыр җинаять кылуын ачыклаган.

Нацикларның саны бу ике адәм актыгы белән генә төкәнми. Төркем җитәкчесе Халиловның һич курыкмыйча прокурорга кычкыруы күпне күргән репортерларны да шаккатырган иде: «Барыбызны да утыртып бетермәссез! Тоталмассыз!»

Халилов белән Архиповны башта Яңа бистә зиратындагы йөздән артык мөселман кабер ташын җимерүдә дә гаепләгәннәр иде. Ләкин, күрәсең, тикшерүчеләр аларның бу җәһәттән гаебен раслый алмаган. Аңарчы ук, элегрәк экстремист чыгышлары белән билгеле булган 24 яшьлек Ростислав Малахов та кабер ташларын җимерүдә гаепләнеп тоткарланган иде. Анысы тоткынлыктан җәмәгатьчелеккә мөрәҗәгать итеп, бу вәхшилектә үзенең гаебе булмавын белдерде. Янәсе, әлеге зиратта аның әтисе, туганнары дәфен ителгән, андагы кабер ташларының җимерелүе аның йөрәген дә җәрәхәтли. Урыс милләтчесенең нәсел очы күп очракта татар зиратына барып тоташа! Хәер, шул ук хатында ул бу зиратның кайда икәнен дә белмәвен, анда бер тапкыр да булмавын яза. Ата-бабасының каберенә килеп бер мәртәбә дә баш имәгән бәндәдән ни көтәсең? Нинди баш ию?! Гамәлләренә, исем-атына караганда ул алардан әллә кайчан ваз кичкән инде. Тора-бара алиби да табылып, тикшерүчеләр аның өстеннән дә әлеге гаепне алдылар.

Аңлашылса кирәк, биредә Яшел Үзәннең Бәчек авылындагы кебек, бу вәхшилекне психик авыруга сылтап калдыру мөмкин түгел. Тарихтан беләбез: кабер ташларын җимерү — бүтән халыкка булган нәфрәт хисеннән акылы томаланган бәндәләр эше ул. Вәхшилекнең иң җирәнгеч мисалы. Ләкин аның үз мантыйгы бар. Вәхшиләр фикеренчә, алар күралмаган халык, кабер ташларын югалта-югалта, җир йөзеннән хәбәр-хәтерсез мәңгелеккә юкка чыгарга тиеш. Шуңа күрә дә гасырлар дәвамында татар кабер ташлары чиркәү нигезләренә куеп калдырылды, урамнарга, дуңгыз абзарларына түшәлде.

Һәйкәлләр турында инде әйтеп торасы да юк. Ниндидер чүчмәкләргә һәйкәл?! Төбе-тамыры белән актарып алырлар иде, тик әлегә буяу сибү белән чикләнәләр.

Хәзерге заманда, бөтен җирдә видеокамералар эленеп торганда, яңадан-яңа тәфтишләү ысуллары гамәлгә кергәндә, шәһәр зиратындагы мондый вәхшилекнең ачылмый калуы гаҗәпләндерә, әлбәттә. Йөздән артык кабер ташын шулай шыпырт кына аударып-җимереп чыгу мөмкин эшме? Һәр экстремистик оешма иминлек органнарының күз уңындадыр ләбаса!Нәфрәт орлыклары уңдырышлы туфракта! Адәм актыкларын мондый юлга этәргән сәбәпләрне аңлавы кыен түгел. Бер генә халыкның аерымлыгын, бөеклеген раслап хәтта рәсми кешеләр лаф органда, бөтен дөньяга мәгълүм залим Явыз Иванга һәйкәлләр куелганда (патша вакытында да мондый гамәл кылмаганнар), аңы ныгымаган инфантиль буынның зомбилашуына гаҗәпләнеп булмый.

Салымны түлә, үз телеңнән ваз кич! (25.12.2020)

Кырым татарларын ватаннарыннан кугач, авыл-шәһәрләрнең исемен дә тоташ алыштыру башлана. Татарның үзе генә түгел, сүзе дә дә калмасын! Шулай итеп Карасубазарны Белогорск дип атый башлыйлар, борынгы авылларга Солнечное, Яблоневое, Веселое исемнәрен тагалар. Монда күчерелеп утырган халык һәрвакыт «веселый» булсын, дигәннәрдер инде.

Безгә моның ни катнашы бар, диярсез. Безнең илдәге әллә кайчан булган фаҗигаларны искә төшереп утыра башласаң, сүз байлыгың җитмәс, күз яшьләрең корып кибәр. Шөкер, Татарстан дигән милли республикада (үзара җөмһүрият дип тә җиппәрәбез әле кайчак!) яшибез. Беркем дә аны бездән тартып алырга җыенмый сыман. Ләкин юк-юкта үткәннәрнең канлы шәүләләре күз алдында пәйда була да куя.

Искә төшереп торалар бит!

24 декабрьдә Алабугада шәһәрнең башкарма комитеты рәисе вазыйфаларын үтәүче А. Минебаев җитәкчелегендә топонимик комиссиянең утырышы булган. Анда әлеге комиссиянең 24 августта узган җыелышта кайбер урамнарга бирелгән татарча исемнәрне урысчага алыштырырга дигән карарга килгәннәр. Ни өчен Татарстанда урамнарга татарча исемнәр кушып булмый? Моңа ук барып җиткәннәре юк иде бит әле. Җавап бер: Мәскәү татарча исемнәргә каршы икән. Аның да әле салым түләтү службасы! (Бу турыда урысча язылган документ әлеге язмага теркәлә). Ягъни без салым түли-түли үз телебездән ваз кичәргә тиеш. Монысы да яңалык түгел инде — балалар бакчаларында да үзебездән үк акча түләтеп балаларыбызны урыслаштыралар бит.

Мәскәү чиновниклары татарча атамаларга каршы булуларын РФ хөкүмәтенең 2014 елның 19 ноябрендә кабул ителгән «Адресларны билгеләү, үзгәртү һәм юкка чыгару Кагыйдәләрен раслау турында» N 1221 Карары белән бәйләп аңлатканнар. Аның 55 пунктында акка кара белән язылган (тәрҗемә итеп тормыйм): «Наименования элементов планировочной структуры и элементов улично-дорожной сети должны отвечать словообразовательным, произносительным и стилистическим нормам современного русского литературного языка».

Ләкин бу Карар, минемчә, урыс атамаларына гына кагыла. Ә татарча атамалар фәкать татар әдәби теленең һәр төрле нормаларына туры килергә тиеш. Югыйсә, бу Карар РФ Конституциясенең үзен үк санга сукмый дигән сүз.

Хыял урамы хәзер улица Мечтателей булачак. Без үз телебездә хыяллана да алмыйбыз булып чыга. «Мечтать не вредно» ди дә бит дәүләт төзүче халык, тик бер шарты бар икән: димәк, аның телендә генә «мечтать итәргә» кирәк. Татарча хыяллансаң, бик тә зыянлы булырга мөмкин. Үзеңә дә, илеңә дә. Мало ли что…

Ләкин шунысын әйтергә кирәк, Мәскәүдәге салым түләттерү хезмәтенең татарча атамаларны теркәргә каршы булуы федераль законнарны да, үзебезнең кануннарны да тупас бозу булып тора. Алабудагы топонимик комиссиянең бу шовинистларга бернинди каршылык күрсәтмәве гаҗәп. Хәер, нигә гаҗәп? Бу урында башка сүзне кулланырга кирәк.

Әлбәттә, Татарстан Дәүләт Советынның киләсе сессиясендә бу турыда сүз кузгалыр дип уйлыйм.

 

Фәрит Гыйбатдинов… Без аңладык аның кем булганын! (17.12.2020)

Чувашия татарларының милли-мәдәни мохтарияте (автономиясе) рәисе Фәрит Гыйбатдинов татар дөньясында билгеле шәхес иде. Алтмыш яшьлек гомер бәйрәмен уздырып озак та үтмәде, быел бөтен дөньяны үлем кубызында биетә башлаган зәхмәт чиреннән арына алмыйча, җәй көне бакыйлыкка күчте.

Якташлары аны онытмый: 15-16 декабрьдә Чабаксар шәһәрендә һәм мәрхүмнең туган авылы Урмайда «Гыйбатдинов укулары» дигән исем астында искә алу кичәләре узды.

Фәрит белән мин сиксәненче елларның азакларында танышкан идем. 1989 елда Чувашиядә Татар иҗтимагый үзәге оештырып, безнең якта борын-борыннан яшәгән милләттәшләребезне ул милли-мәдәни җәһәттән бер йодрыкка туплауга иреште.

Җиңел эш түгел. Безнең татар берләшергә бик атлыгып тормый. Шундый көннәрнең берсендә икәү генә гәпләшкәнебез әле дә истә. Бик мавыгып үзенең киләчәккә ниятләре урында сөйләде ул; мин аңа ышандым, максатына ирешәчәк бу! Күзе янып тора, мәсләге ачык, нияте изге. Ләкин ул вакытта әле аның гомумтатар милли хәрәкәтендә гаҗәеп зур урын тотачагын күз алдына да китереп булмый иде. Халыкара фестивальләр оештыруы, үз ансамбле белән чит илләргә кадәр барып җитүе, Урмай авылының исемен күз күрмәгән биеклеккә күтәрүе аның никадәр максатчан, фидакяр кеше булуын күрсәтте.

Кызганыч, бездә андый кешеләр сирәк; бу аның вафатыннан соң бигрәк тә ачык аңлашылды, йөрәкне тагын да ныграк әрнетте.

«Бер кеше үзе генә берни эшли алмый», дигән гыйбарә бар. Эшли ала! Мәйданга башта һәрвакыт бер кеше чыгып баса һәм үз янына фикердәшләрен, тарафдарларын җыя.

Кайвакыт Фәрит үзен «көтүче» дип атый иде. Аның бу сүзендә тирән мәгънә ята. Безгә чыннан да җитәкләүче, алга өндәүче көтүчеләр җитми.

Кайвакыт Фәрит үзен «көтүче» дип атый иде. Аның бу сүзендә тирән мәгънә ята. Безгә чыннан да җитәкләүче, алга өндәүче көтүчеләр җитми.
Юкса бит Фәрит бөтен асылы белән сәнгать кешесе иде! Милли-мәдәни эшләрне оештыру, җитәкләү юнәлешенә кереп китүен ул үзе дә сизми калды шикелле. Башыңа төшсә, башмакчы буласың. Ул оештырган «Мишәр» фольклор ансамбле бөтен төрки-татар дөньясында дан алды. Чирек гасыр дәвамында ул «Урмай моңы» эстрада фестивале үткәрде. Татар сәхнәсен тоткан хәзерге җырчыларның байтагы шунда канат ярды шикелле. «Урмай-Зәлидә» исемле төрки халыклар мәдәниятенә багышланган Бөтенроссия фестивале дә федерациядә яшәүче төрки халыклар өчен яңалык булган иде. Ә татар халкының милли мирасына багышланган «Кәрван-мирас» фестивале? Мөнәҗәтләр, бәетләр, дини җырлар фестивале «Мәдхия»… Фестивальләр, конкурслар, фәнни-гамәли конференцияләр, татар теле укытучыларының җыеннары, мәдәният хезмәткәрләренең семинарлары… Болар бит даими, ел саен! Ничек вакыт тапкан? Соңгы елларда әле ул биш вакыт намазын да калдырмый иде. Аллаһка сыгынуы да ярдәм иткәндер…

Үзе исән чакта без аның нинди масштабтагы шәхес икәнен тулысынча аңлый идекме соң? Дәригъ! Тукай әйтмешли, «без аны кайдан белик, мискин үлеп аңлатмагач?» Хәер, үлгәч мәртәбәли белү дә сирәк күренешкә әверелеп бара.

Шактый гына этеш-төртештән соң, Чувашия татар милли-мәдәни мохтарияте рәисе вазифасына, ниһаять, Фәритнең тарафдары, авылдашы, хәзер Чабаксар шәһәрендә яшәүче эшмәкәр Хәйдәр Сафиуллин сайланган. Һәм иң куанычлысы — эшен ул Фәрит кардәшебезнең исемен мәңгеләштерүдән башлады. Әлеге искә алу кичәләрендә Фәрит Гыйбатдинов турындагы истәлекләр китабын да тәкъдим итү булды (Төзүчесе Рафис Җәмдихан). Комсомольский районы үзәгендә Фәрит үзе озак еллар директор булып эшләгән сәнгать мәктәбе хәзер аның исемен йөртәчәк. Урмай мәдәният сараеның диварына Фәрит истәлегенә мемориаль такта куелды. Урмайның бер яңа урамына да аның исеме биреләчәк.

Хәйдәр Сафиуллин миңа милли-мәдәни мохтариятнең тагын бер нияте турында сөйләде. Чабаксарда бер урамга Тукай исемен бирергә җыеналар икән. Чувашия Башлыгы белән бу хакта сөйләшү булган. Әлеге урам Батыр районы Бикшик авылында туып-үскән академик Хәбиб Миначев (1908-2002) исемен йөрткән урам белән кисешә. Шул урында җыйнак кына сквер да бар. Милләттәшләр анда бөек шагыйребезгә һәйкәл дә куярга тели.

Бу эштә Татарстаннан да ярдәм көтәләр. Анысы инде табигый. Ансыз булмас.
Подробнее: https://tatar-inform.tatar/comment/z-ydulla-rkail/17-12-2020/f-rit-gyybatdinov-bez-a-ladyk-any-kem-bulganyn-5793489

Scroll Up