Исхакый турында. Чистай кем шәһәре?

Былтыр Гаяз Исхакыйның тууына 140 ел тулды, әмма татар тормышында әлеге юбилей олы вакыйгага әверелә алмады. Гомерен татар дәүләтчелеге өчен көрәшкә сарыф иткән бөек язу­чыны рәсми рәвештә зурларга безнең татар түрәләре гаҗәеп нык шүрли.

Илһам Шакиров җеназасында Минтимер Шәймиев бакыйлыкка күчкән әдәбият-сәнгать эшлеклеләренең исемнәрен мәңгеләштерергә, иҗади мирасларын кадерләп сакларга чакырды. Аның сүзләренчә, андый шәхесләрнең юбилей кичәләрен дә зур сәхнәләрдә үткәрергә кирәк. Соңгы елларда андый искә алуларны язучыларның Тукай клубында шыпырт кына үткәреп җибәрү гадәткә кергән иде. М.Шәймиев Әмирхан Еникинең тууына 110 ел тулу тантанасын Камал сәхнәсендә уздырылачагын да алдан хәбәр итте. Олуг әдипнең 100 еллык юбилее киң җәмәгатьчелек тарафыннан бәйрәм ителмичә калган иде.

Ел башында бөек галимебез Ризаэддин Фәхретдиннең тууына 160 ел тулуга багышланган мәрасимнәр Әлмәттә һәм туган авылы Кичүчатта гына үтте. Бу елны без “Татарстанда Риза казый елы” дип игълан итсәк тә мөмкин булыр иде, чөнки XX гасыр башында татар дөньясына рухи яктан иң зур йогынтыны ул ясаган. Бу җәһәттән аны фәкать Шиһабетдин Мәрҗани белән генә чагыштырып була. Кичүчатта 1995 елда ачылган музей “Татнефть” ярдәме белән яңа бинага күчәчәк, аны заманча технологияләр белән баетачаклар. Югыйсә, ул моңарчы бик үзешчән авыл музее иде. Нәкъ Яуширмәдәге Гаяз Исхакыйның музее кебек… Исегездә калса, бөек язучы тууның 140 еллыгын да шул Яуширмә музеенда да билгеләп үттеләр бит. Элекке еллардагы кебек зур залларда тантаналы кичәләр үтмәде; форсаттан файдаланып урамнарны, мәйданнарны аның исеме белән атау турында, Казанда яисә Чистайда һәйкәл кую хакында да сүз кузгатучы булмады. Матбугатта аптыраулы язмалар чыкканнан соң, җәмәгатьчелектә тыенкы ризасызлык уянганын сизеп, февраль аенда ук дөньяга килгән Исхакыйның юбилеен артык тавышланмый гына көз көне Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтында “халыкара конференция” кысаларында үткәреп җибәрделәр.

Татар түрәләре бар гомерен татар халкына дәүләтчелек яулау өчен көрәшкә сарыф иткән Исхакыйны рәсми рәвештә зурларга һаман тарсыналар. Патша вакытында ук төрмәләрдә утырган, сөргендә яшәргә мәҗбүр ителгән мәшһүр әдип, бөтен төрки дөньяга танылган җәмәгать эшлеклесе “советлар иле” дип аталган Россиядә дә татарлар өчен иң куркыныч дошман дип игълан ителгән иде. Үзгәртеп кору чоры башлангач та, матбугатта өстән кушу буенча аны хурлаган мәкаләләр чыгып, җәмәгатьчелектә кызу бәхәсләр кузгалды. Әмма мондый бөек исемне, затлы иҗатны андый көчәнүләр белән генә инкяр итеп булмый иде инде. Акрынлап аның төп әсәрләре кабат халкыбызга кайтарылды. Ләкин алар, ни кызганыч, татар күңелендә инкыйлаб куптара алмады. Аны җентекләп укырлык, аңларлык, җанына сеңдерерлек укучылар бик аз калган инде. Һәрнәрсәнең үз вакыты. Иң беренче булып нәшер ителгән “Зиндан” җыентыгының озак еллар кибеттә тузан җыеп ятуын тагын ничек аңлатасың?

Әмма ничек кенә булмасын, Исхакыйның исемен халыкка кайтару эше дәвам итте, туган авылы Яуширмәдә 1993 елда музей ачылды, анда ике ел саен “Исхакый укулары” уза башлады, архивы илгә кайтты, иң мөһиме – унбиш томлык сайланма әсәрләре нәшер ителде. Гомумән алганда, рәсми даирәләрнең Исхакыйга мөнәсәбәтен күзаллап, илдәге сәяси-иҗтимагый вәзгыятьнең ниндилеген чамалап була.

Исхакыйның әдәби иҗаты шулкадәр олы, тирән; ул язган әсәрләрнең хәзер дә әдәбиятыбызга, сәнгатебезгә күпмедер тәэсир итми калуы мөмкин түгел. Былтыр Камал театрында аның берничә әсәренә нигезләнеп “Тормышмы бу?”, Кариев театрында мәгълүм хикәядән файдаланып “Кәҗүл читек” спектакльләре сәхнәдә куелды.

Әлбәттә, бүген патшаларны, императорларны һәр төрле попларны пьедесталларга күтәргәндә, православие яңадан дәүләт диненә әверелә барганда, шул ук вакытта Сталинга әледән-әле мәдхияләр явып торганда – империализм шулай шаккатырлык кыяфәтләргә керә! – милли азатлык өчен көрәшкән Исхакый, хәзергечә әйт­сәк, бу форматка һич тә туры килми. Безнең халыкта бер гыйбрәтле мәкаль бар бит: “Иртә уңмаган кич уңмый, кич уңмаган һич уңмый”.

Бераздан “Исхакый укулары” өзелде (әлеге чараны башта ук “Исхакый сабаклары” дип атарга кирәк булгандыр), Яуширмәдәге музейның да аяныч хәле беркемгә дә сер түгел иде инде. Бер тапкыр да төзәтү-сипләү эшләре башкарылмавын, экспозициясенең яңартылмавын, яңа әсбаплар өстәлмәвен җәмәгатьчелек һәрчак белеп торды. Чүп өстенә чүмәлә дигәндәй, җәй көне көпә-көндез музей-йортның янәшәдәге корылмалары да янып киткән. Шунысын да әйтергә кирәк, Татарстан Милли музееның филиалы булганда азмы-күпме игътибар күрсәтелсә дә, 2014 елда Чистай дәүләт тарихи-архитектура һәм әдәби музееның бүлегенә әверелгәч, һәр татар өчен газиз булырга тиешле әлеге урын бөтенләй ташландык хәлдә калды. Нәтиҗәдә музейны зиярәт итүчеләр дә бик аз. Авыл читеннән музейга кадәр салынган юл авыр техника йөрү сәбәпле ватылып беткән, монда зур авто­буслар керә алмый. Исхакый туган авыл туристик маршрутлардан читтә кала.

Бер карасаң, моңа гаҗәпләнәсе дә түгел, республиканың ике дистәләп авыл-районында татар халкының күренекле шәхесләренә арналган музейларның барысы да диярлек мескен хәлдә. Аларның берсе дә бүгенге заман таләпләренә җавап бирми. Күрәсең, өстәге түрәләр татарның музейлары да милләтнең үзе кебек үк үткән заманда калырга тиеш, дип уйлыйдыр.

Исхакый музее тирәсендә күпмедер шау-шу купкач, төрле даирәләр аның киләчәктәге торышы турында уй-фикерләрен белдерә башлады. Мәдәният министрлыгы да кымшанды, Дәүләт Шурасы да әлеге мәсьәләгә битараф калмады: мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитетында төрле белгечләр катнашында җыелыш узды. Чис­тай хакимияте музейга карата мөнәсәбәтен алдан ук белдергән иде инде: алар, музейга килүчеләрнең аз булуын сәбәп итеп, аны Чистайның үзенә күчерергә кирәк, диләр. Шәһәр үзәгендә аңа яраклы бина да бар икән. Беренче карашка Чистай түрәләренең нияте изге – алар Исхакыйның иҗаты, тормыш юлы белән күбрәк халыкны таныштырырга тели кебек. Ләкин ниятнең артында һәрвакыттагыча акча галиҗәнап­ларының шәйләнүен дә күрми мөмкин түгел.

Әлбәттә, Исхакыйның туган авылындагы музеен саклап калу зарур. Ләкин ул хәзерге Чистай җитәкчелегенә кирәкми. Шуңа күрә аның статусын яңадан Татарстан Милли музееның филиалы итеп үзгәртү максатка ярашлы булыр иде.

Чистайның үзенә килгәндә, җитәкчеләр дә “атлыгып” торганда, анда күптән Татар милли-мәдәни үзәген булдырырга вакыт инде. Югыйсә, әлеге шәһәрдә йөргәндә сәер хисләр кичерәсең: татарның эзе бар, ә үзе юк кебек. Татарстан каласымы соң бу? Әгәр милли-мәдәни үзәк оешса, музей да шунда урнаша алыр иде. Чистай бит Исхакый белән генә данлыклы түгел, андагы атаклы ишан Закир Камали (1804-1893) җитәкләгән “Камалия” мәдрәсәсе генә дә ни тора! Менә анда белем алган шәхесләрнең кайберләре: Гыйльман Кәрими (1841-1902) – ахун, нәшир; Ризаэддин Фәхретдин (1859-1936) – мөфти, галим; Гариф Бадамшин (1865-1939) – Россия Думасының I һәм II чакырылыш депутаты; Галиәсгар Гафуров (Чыгытай) (1867-1942) – язучы, мулла; Фатыйх Кәрими (1870-1939) – язучы, җәмәгать эшлеклесе; Харис Фәйзи (1871-1933) – мәгърифәтче; Фуат Туктаров (1880-1938) – публицист, җәмәгать эшлеклесе; Салих Баттал (1905-1995) – шагыйрь. Исхакый үзе дә биредә укыган.

Ләкин Чистайда әлеге бөек исемнәрне мәңгеләштерү түгел, киресенчә, татар эзләрен дә юкка чыгару эше бара. 2013 елда “Камалия” мәдрәсәсенең бинасы янып киткән (тагын янгын). Әлеге борынгы кызыл кирпечтән салынган бинаны шул сәбәп белән бөтенләй сүтеп ташлаганнар. Закир ишанның мәчете дә җимерек хәлдә, тиздән аның да янып китүе бар. Чистай татар зиратында исә Камаловлар нәселенең кабер ташлары ватылып, аунап ята. Аларга гына түгел, татарның тулаем мәдәни мирасына шундый мөнәсәбәт хөкем сөрә Чистайда. Руска ул кирәкми, ә руслашкан татар инде бабаларының мирасын үзенеке дип танымый, күрәсең.

Бу җәһәттән Гаяз Исхакыйның васыяте хәтергә килә. Ул “Җыен” нәшриятында “Шәхесләребез” сериясендә чыккан “Гаяз Исхакый” (2011) дигән китапта беренче тапкыр безгә килеп иреште. Кайда җирләнәсе килүен бөегебез төгәл, анык язып калдырган: “Үлемем кайда булса булсын, ислам әхвәлендә җеназа укылып, ислам мәзаратында җирләнсен. Әгәр ватаным кяферләрдән азат ителсә, җәсәдемнең калдыгы туган илемдә, Казан шәһәренең мөселман зиратында, мөмкин булса, Шиһабетдин Мәрҗани, Габделкаюм Насыйри, Һади Максуди, Габдулла Тукайның каберләре янына куелсын”.

Әлбәттә, Гаяз Исхакый җәсәденең бәкиясе (ул үзе шул гыйбарәне куллана) сәяси ихтыяр җитеп туган илгә кайтарылса, аңа Иске зиратта урын табарлар иде. Тик шарты бар шул. Әлегә ул Истанбулның Әдирнәкапы зиратында ята. Ерак та түгел – өстенә Сөембикә манарасы куелган Йосыф Акчура кабере.

Тулырак: http://madanizhomga.ru/news/an-avazyi/rkail-zydulla-trlr-iskhakyydan-shrli

Стихи

Оживают в Казани и камни…

Спецпроекты ЛГ / Многоязыкая лира России / Поэзия Татарстана
Ркаил Зайдулла

zaydula150x225.jpg

Ркаил Зайдулла

Родился в 1962 году в деревне Чичканы Комсомольского района Чувашской Республики. Окончил отделение татарской филологии Казанского государственного университета. Автор множества книг и публикаций в литературных изданиях Татарстана и России. Заслуженный деятель искусств Республики Татарстан. Лауреат Государственной премии Республики Татарстан им. Г. Тукая, республиканской премии им. М. Джалиля и др. Председатель Союза писателей Республики Татарстан (с 2021 года). Народный поэт Татарстана. Живёт в Казани.


Памятники

Двусмысленны все постаменты
на территории татар.
                        В. Соснора. Терцины

Свои у города сумерки,
блуждают живые по улицам
в беспамятстве.
Окна как вымерли.
И памятники сутулятся.

Какая печаль у холодного камня?
Встают на пути – и тревожат.
Нагие стоят неприкаянно.
А век неминуемо прожит.

Земля содрогнётся,
никто не услышит.
Но гул переходит в кости
ломотой.
И тянется к сердцу поближе,
когда к постаменту – как в гости.
О да, оживают в Казани и камни,
одетые дымкой:
к вокзалу! к вокзалу!
И машут как будто
навстречу руками,
и влажно поводят глазами.
В Москву!
Но, как гири, вериги-оковы
их держат. Гудят постаменты.
Вот этот стоит, а был забракован.
Морщины в подглазьях заметны.

Кому-то жить в ссылке
навечно, навечно!
…Покрепче замок не забудь на дверь.
О чём ты, прохожий,
хмельной и беспечный,
болтаешь теперь?

Промёрз постовой.
…Без охраны и этот,
поди, пропадёт. Истукан истуканом.
Хоть был бы, к примеру,
худющим поэтом…
А тоже подвергся капкану…

Как в сумерках тяжко.
Бессменная вахта.
Снежком укрывайся в ночи.
Позёмка, позёмка.
А ворот распахнут.
Терпи. И снова молчи.

Сонеты

1

Я будто в пустыне тоски изнемог
по глазам её влажным –
укрыться б в ресницах!
Все тропы слезами залиты,
не видно дорог.
Туда паутины скользят,
облака улетают и птицы,
Но высохли слёзы.
Не нами придуманный мир
реку укрощает и раны дыханием сушит.
Душа встрепенётся,
приободрится на миг –
а там уже травка, цветы,
где коробились сучья.

И сердцу откроется снова
прибежище снов.
Погаснут глаза –
в них мелькнут пересохшие губы.
Ворота захлопнутся.
Грохнет тяжёлый засов.
С ручьями весенними время на убыль,
на убыль.
Никто не найдёт меня…
Осени чёрной вода
овраги глубокие любит.
Стоит и стоит. Не уходит она никуда.

2

Губы мои задрожали сегодня,
как берёзы последний листок.
Что-то дни всё темней,
бызысходней:
холодеющий запад,
промозглый восток.

Ах, как хочется солнца!
Четырежды солнц!
Протянувшись, как птичье гнездо,
к поднебесью,
просиять,
чтоб из глаз улетучилась соль,
а из горла вырвалась песня!
Прикоснуться бы к вечности…
Не нов мой порыв.
У небес просит скорбный и нищий.
Ничего не случится.
До поры, до поры, до поры.

Я гляжу просто так – под обрыв.
Вижу птичье гнездо,
лодок днища.

3

Эх, остаются любимые…
Словно ивы,
по озёрам слёзы лить, горевать.
Улетаю и я. Стая уток пугливых
позвала.
Полегла за деревней трава.
Остаются любимые…
Словно ивам,
доведётся ль с пригорка встречать?
Ведь вернусь, как ручей говорливый.
Дорога здесь мне каждая пядь.
Человеку немного и надо.
Завтра сети забросят, испробуют печь.
Кто приснится кому?
Накатан
этот путь. И испытана речь.

Новый странник пройдёт, не заметив,
что скрывают в сумерках ветви.
Эти ивы плакучие
кого на закате приветят?

Перевод Рустема Кутуя

Газинуру Мурату

Слово – что стрела.
                           Пословица

Звенит над этой степью воздух и
Врывается со свистом в песнь мою.
Скользя, крадутся рядом и вдали,
Льнут по-кошачьи тени к ковылю.

От горизонта к горизонту я
Бегу. Упал. Встаю. Бегу опять.
То смутное, что мучает меня,
Пульсирует во мне, хочу понять.

Смешной, кого зову? В движенье весь
Я словно колоколец. Но на зов
Родоначальница-волчица здесь
Выходит из шатра иных веков.
Здесь нет времён. Всегда одна пора

Кружит здесь в неизменности своей.
Натягиваю лук. Мишень, она стара,
Лишь мой колчан пустеет всё быстрей.

От горизонта к горизонту я
Бегу. На землю падая, гляжу,
Ищу, где ж хоть одна стрела моя.
Но только их обломки нахожу.

Себе я говорю: не удались
Мои попытки, как гнилые дни.
Впились газелям в рёбра, унеслись,
Без прока стрелы сгинули мои.

Опять свистят над степью стрелы (в ней
Бессмертен героический дастан)
И вязнут в гривах мчащихся коней,
Попробуй-ка оттуда их достань.

И разве пища для души – стрела?
Но в том поэта неподъёмный грех,
Когда людскую душу обожгла
Хотя б одна из выпущенных всех.

Пускай смеются.
Лишь бы не пришлось
Познать до срока им, что вижу я:
Уходит всадник в темень. И от слёз
Не удержаться, в нём узнав себя.

И сломан лук, и пуст колчан,
и навсегда –
Лишь степь да песня. О конях своих
Тоскуют всадники, попав сюда.
И только тени обнимают их.

Перевод Сергея Малышева

vsadnik450.jpg

FREEPIK.COM

Рассыпавшиеся чётки

(короткие стихи)

1. Пуповина

Дорога от заката до рассвета впереди,
Ждёт за порогом ночь-волчица.
Обрывок пуповины прижимаю
у груди –
К вечности мне нужно подключиться.

2. Ночные фантазии

Когда во тьме полночной
вдруг услышу
Цветочный ветер,
дрогнут ли ресницы?
Звезда с орбиты сиганёт на крышу,
Чтоб озарить улыбкой наши лица.

3. Тропинка

Ох уж этот мне общажный холод,
потолок зарос щетиной инея.
Весь дрожа, иду своей тропиною,
След её травой зарос, не полот,
вместо вешек – трели соловьиные.

4. Память

Мой друг…
Орёл, сражённый влёт недугом…
В ладонь холодной глины набираю…
Кого я знал, уходят друг за другом,
В их памяти я тоже умираю.

5. Смерть

Совсем уж юным он покинул
белый свет…
Я вопросил звезду, что на ладонь
слетела:
Коль для души загробной
вечной жизни нет,
Какой же толк от краткой бренной
жизни тела?

6. Татарская могила на русском кладбище

Русские бабки торгуют нетленной
гвоздикой да хвоей,
Ими обложен и холмик,
и камень обветренный твой…
Символы вечности век скоротечный
окупят с лихвою,
А за оградой берёзка кропит
прошлогодней листвой…

7. Осень

И до меня наконец-то дошло,
что на улице осень:
люди, немедленно переодевшись,
мохнатое носят,
клёны неспешно халаты багряные
скинули оземь.

8. Грехи

На плече, чуть выше сердца, он сидит
И за мною добросовестно следит:
Видит ангел, где и с кем я изменял,
В Судный день ему влетит из-за меня…
Сердце грешное заранее болит.

9. Человеческий век

От радости ли слёзы лью из глаз?
От горя ли какого я реву?
Не ведаю… Живу ведь в первый раз!
И вместе с тем…
в последний раз живу…

10. Моя жизнь

Белый голубь нарезает круги
над землёй
Или всё же земля вращается
под птицей?
И что такое след…
Белёсая тень подо мной,
Вцепившись в неё что есть сил…
пытаюсь влачиться.

11. В походе

Не отпускает меня один вопрос
извечный:
Лишь воевать, что ли, выпало нам,
божьим рабам?
Глянь, как на марше ногами
стучит человечек,
Можно подумать, под ним не земля –
барабан.

Перевод Наиля Ишмухаметова

Башкорт мәсьәләсе

Ркаиль Зайдуллин о башкиризации татар: «Искуственное увеличение численности обычно плохо заканчивается»

В Илишевском районе Башкортостана местные жители без колебаний называют себя татарами, но официальная статистика говорит о том, что большинство населения района – башкиры.

Председатель Союза писателей Татарстана Ркаиль Зайдуллин в интервью главному редактору издания «Интертат» Рамису Латыпову поделился своим мнением по поводу этой ситуации.

В Илишевском районе Башкортостана местные жители без колебаний называют себя татарами, но официальная статистика говорит о том, что большинство населения района – башкиры.
ФОТО ИА “ТАТАР-ИНФОРМ”

— Недавно побывал в Башкортостане, пообщался с жителями. Преимущественно в Илишевском районе. Люди единогласно мне говорят, что они татары. А по официальной переписи здесь живут практически одни башкиры. Что вы думаете об этом?

— Это удивительно. Наверное больше нигде такого нет. Я думаю так: если кто-то считает свою нацию великой, культуру – большой культурой, он же не будет их навязывать другим, ему не захочется таким образом обесценивать свое имя, свою историю. Если вещь имеет какую-то ценность, она дорога ее владельцу, он не будет ее навязывать каким-то чужим людям. Это абсолютно против логики и противоречит здравому смыслу.

Представим себе, что разговаривают два человека. “Как тебя зовут?”, спрашивает один. “Я – Ахмет”. “Нет, – говорит первый. – Тебя не Ахмет зовут, а Махмут”. “А почему Махмут?”. “Ну ты поройся в старых документах, ты же там записан как Махмут”. А тот, первый, не знает что и думать – как же его в каких-то документах времен царя Гороха записали Махмудом?! Юмореска!

Ну а если серьезно… Смешение родов, племен, народов происходило еще с древних времен. Здесь главное – чья культура, чей язык победит. “Ты не татарин, у тебя в родословной есть башкиры”. В родословной могут быть и немец, и русский, и мокша… Но сегодня ты кто? Какая у тебя культура, язык? Этнические башкиры, вообще-то, тоже могут попасть в число татар… Но в большинстве случаев обозначение “башкиры” в родословной наших татар, а точнее – «новобашкирцы» – это означает сословие, и это название связано не с национальностью, а условиями землевладения этой группы людей. И это давно уже изучено, исследовано историками. Те, кто хочет из татар сделать башкир, тоже прекрасно это понимают, но у них цель другая. Цель политическая. Башкирская этноэлита хотела бы татар в этой республике продолжать держать в роли «припущенников». Но мы ведь давно уже не в 18-м веке живем.

Что касается мишарей. Вон в Балтачево открыли мишарский центр. Русские цари, руководствуясь римским правилом “разделяй и властвуй”, настолько дробили народы, и вот опять нас хотят загнать в эту же ловушку. В свое время переселившихся на территорию современного Башкортостана татар-мишарей тоже сделали этносословием «мещеряки». Их права были немного ниже, чем у “башкирцев”, но больше, чем у “тептяр”. Откуда идет название “мишари”? Есть территория “Мещера”. В очень древние времена там проживало финское племя под названием мещера. С запада их ассимилировало славянское племя, а с востока и юга – татары-тюрки. Во времена Золотой Орды татары компактно проживали вокруг Мещерского Городка (сейчас это город Касимово), поэтому их стали называть мещерские татары. Вообще народы, особенно кочевые, группировались вокруг городов, и ясак платили в городе, контроль тоже шел оттуда. А что касается башкир, есть ощущение, что какого-то ядра, своего города у этих племен не было, русские начали именовать местные племена с связи с древним названием этих территорий – Магна Бажгардия.

Например, крымские татары. Крым не сразу стал названием государства, сначала это было название города. От слова “кору” (возводить, строить – ред.), его итальянцы в том же значении также называли Солхат. В основе слова “кремль” тоже лежит это слово. Столица империи Чингизхана тоже называлась Каракурум. Казанские же татары организовались вокруг Казани.

Территория современного Башкортостана подчинялась мангутским мурзам (правители Ногайской Орды), которые в основном происходили из рода Идегея. Большинство населения, считающегося сегодня башкирскими племенами, до завоевания русскими царями называли ногайцами, некоторые племена входили в состав Большой Орды, русские, европейцы их называли татарами. Поэтому я не совсем понимаю неприязнь башкирских этномиссионеров к татарам, к названию “татары”. Разве не получается, что они ненавидят своих же предков?

Нельзя забывать и то, что названия тюркских народов постоянно менялись. По разным причинам, в том числе в зависимости от того, кто был царем. Можно привести в пример узбеков, ногайцев. В 15-м веке, например, население, отделившееся от кочевых узбеков, стали называть «казакъ» (казах). Это кочевые народы.

Те же ногайские племена большими группами входили и в состав казанских татар. Например, род табынов. В Муслюмово есть две деревни под названием Табын. Видимо, из-за этого руководитель башкирского конгресса Эльвира Аиткулова на федеральном сабантуе всех шокировала своим заявлением, что в Муслюмово жили башкиры. Среди родов, составляющих казахов, тоже есть табыны. Тогда почему бы не претендовать и на них, заявляя, что это башкиры? Хотя, как знать, со временем они и на такое могут пойти. Или, наоборот, казахи им предъявят – мол, вы – наши потомки.

Вернемся к мишарским татарам. Сейчас в Башкортостане татары, называемые мишарями, в большинстве своем общаются на среднем литературном диалекте, то есть на казанском говоре, значит, они не этнические мишари, а казанские татары, которые когда-то ради каких-то преференций вошли в это сословие «мещеряков». Мишарский диалект так быстро не стирается. По себе знаю.

Вообще, я еще не встречал кого-либо, кто называет себя мишарином, при этом подразумевая национальность. Мы, конечно, между собой иногда шутим, а когда говорим о нации, все мишаре говорят, что они татары. Я даже представить себе не могу, чтобы определение “мишари” превратить в название национальности.

Я вот знаю свою родословную до 17-го века. В ревизских сказках самый дальний мой дед записан как «служилый татарин». И представь, какой-то “умник” подходит ко мне и говорит: “Ты не татарин, ты – мишарин”. Будто он лучше меня знает мою национальность! Еще придумали такую сказку, якобы мишари – отдельный народ, к татарам не имеют отношения, а нынешние татары – это “бывшие мусульмане-чуваши”. Вот они ходят и кричат, что такого народа, как татары, вообще не существует, что это искуственно созданный народ. Если татар нет и никогда не было, кто же тогда “отатарил” чувашей, мишарей, башкир? Приехал в деревню учитель-татарин, и вдруг все жители стали татарами, так что-ли получается? Разве такое возможно? А сам учитель тогда откуда? Если татар не было, откуда взялись учителя-татары? А они несут чушь, якобы, татар из ничего придумал Марджани. Это такой абсурд, на это даже не разозлишься, и смеяться почему-то не хочется…

Вот такими способами пытаются сократить численность татар. Конечно, среди населения кто-то может и запутаться. Кто-то ради карьеры, заработка согласен отказаться от предков. Но большинство все равно от своей татарской национальности не откажется. В этой ситуации, конечно, как ты уже говорил, может сработать тактика некоторых партий в выборах. Им нужно «прикрытие». Может быть, в результате переписи башкир станет больше, а татар меньше. Естественно, в таком случае какой-то протест будет, найдутся люди, которые подсчеты поставят под сомнение. И организаторы переписи скажут: “Вот мы проводили разъяснительные работы. Многие поняли, что они башкиры. Ознакомили их с родословными, подняли историю. Они поняли и записались башкирами”. Просто допускаю такое, посмотрим, как в итоге получится, как пройдет подсчет.

Конечно, они не станут приводить какие-то неадекватные цифры, но 100-150 тысяч татар записать “северо-западными башкирами” могут. Вероятность большая. Но и это ведь очень много!

— Иногда сами татары пишут: “Зачем будоражите людей, если до этого записывали башкирами – пусть так продолжается”. Говорят: «Так было до этого, не разрушайте дружбу народов». Вы как считаете?

— Мы уже очень много лет старались сохранять братские отношения. Но они же нас даже братьями называть не хотят, называют соседями! Чем больше мы молчим, тем агрессивнее они становятся. Мы, конечно, и раньше знали, что перепись проходит нечестно. Спустя годы секретарь башкирского обкома по идеологии Тагир Ахунзянов (известный также как писатель Тагир Тагиров) сам признал, что за двадцать лет численность башкир увеличил на 300 тысяч. Но сам лично, в отличие от первого секретаря Мидхата Шакирова, от своей татарской национальности не отказался.

Потом, в то время существовал такой подход – “какая разница между татарином и башкиром”. Такое отношение у татар до сих пор есть. Особенно среди казанских татар, которые нигде, кроме телевизора, башкир в жизни не видели. Вы обращали внимание, что башкирские деятели стараются вообще не произносить слово “татар”, а мы, надо – не надо, везде говорим “татаро-башкирский”, любим говорить про дружбу, бросаемся обниматься. Но дружба, братство должны быть взаимными. “Кунак ашы кара-каршы”, говорят у нас в народе. Они это наше качество принимают за слабость, мягкость и трусость! Якобы, воины – башкиры, а мы в земле копаемся.

Сейчас нам пора понять: если татары запишутся башкирами, их ведь не будут в школах обучать на этом “северо-западном диалекте”, то есть на татарском. Их будут обучать на нынешнем литературном башкирском языке, то есть на куваканском диалекте. Он и так уже как предмет преподается, но если ты записался башкиром, то этот язык тебе придется учить как родной язык. Потому что преподают литературный язык, а не диалект. Татары не захотят его изучать, и полностью перейдут на русский – этот процесс уже сейчас идет очень интенсивно. Потому что ЕГЭ тоже на русском, а народ он прагматичный. Куда он денется? Им же хочется после школы хорошо сдать экзамен и поступить в вуз. Хотя, башкиры сами тоже придерживаются такой же точки зрения.

Нынешние выходки башкирских этномиссионеров понимаю так, что они льют воду на мельницу обрусения. Сами они осознают это, или нет – этого не могу сказать. Понимают, наверное, но им же надо, чтобы татары исчезли с лица земли. Тогда и наследие можно беспрепятственно присваивать. Уже сейчас пишут, что в средние века в Казани жили башкиры, за Казань проливали кровь башкиры.

Но ошибаются. Если татары исчезнут, то и башкирам не жить. Кто раньше исчезнет – это тоже одному богу известно.

— Откуда идут такая злость, неприязнь, как думаете?

— По правде говоря, раньше мы такого особо не ощущали. Это же самый близкий нам по языку народ. Кто-то даже считал, что мы один народ. Это тоже, по сути, правильно. Татарами ли, или башкирами считаются жители юго-востока (по их обозначению – северо-запада), но на самом деле мы один народ. Это родство также подтверждается и гаплогруппами.

Мирхайдар Файзи всю жизнь вел дневники. Он сам похоронен в Баймаке, а до этого работал библиотекарем в деревне Юлук. Начало 20-х годов. В дневнике он очень жалуется на притеснения со строны башкир. Баймак ведь регион “настоящих” башкир, вся власть была в их руках. Когда он собрался уезжать, его не отпустили. Значит, корни нынешних отношений идут еще оттуда. Мне кажется, что это результаты Октябрьской революции.

Какой довод приводит Ленин, чтобы не создавать Татаро-башкирскую республику? Якобы, если из башкирских деревень прогоняют татарских мулл, значит, два народа не смогут ужиться. Но надо подчеркнуть – на протяжении веков между татарами и башкирами ни одного столкновения не было, и против захватчиков они всегда поднимались вместе. Вспомним только Пугачевское восстание. А царское правительство всегда стремилось испортить отношения двух народов. Большевики же в национальном вопросе перегибали больше царской власти. Не лежит ли источник сегодняшней канители где-то там, на стороне? Наверняка это так…

Потом, мы знаем и о конфликте между Бахтияром Канкаевом и Салаватом Юлаевым, об этом особо не пишут. Друг над другом рапорты писали Пугачеву. Бахтияр, видимо, недолюбливал Салавата, потому что башкир, а тот его – как татара-мишарина. Был даже эпизод, когда воины Салавата Юлаева схватили Канкаева и собирались повесить. Салават Юлаев за взятку освободил пленных офицеров, а Бахтияр, видимо, был то-ли более принципиальным… хотя, и сам от воинов Салавата смог спастись только с помощью взятки. Эти документы известны. Во всех этих перепитиях, возможно, их национальность не играла роли, это была просто страсть к деньгам… Однако менталитет кочевых сильно отличался от менталитета оседлых, это правда.

Сейчас уже никто не живет кочевой жизнью. Но черты характера переходят от поколения к поколению. Например, приезжает представитель власти к оседлым татарам, захочет – найдет к чему-либо придраться… А татарин уже не может погнать свой скот и со всем имуществом уйти в степь – тут уже приходится придумывать выходы, прибегать к хитрости. Вот эта черта характера у нас до сих пор сидит. Ты можешь себе представить башкира, который ради чего-то там будет называть себя татарином? Я – нет. А сколько татар, сами внутри себя не веря в это, называют себя башкирами.

— Нужно ли выпускать видеоролики, рассказывающие правду о национальном составе районов Башкортостана? Вы согласны с теми, кто считает это разжиганием?

— Я за то, чтобы правду показывать как есть. Мы же не собираемся предпринять что-то враждебное к башкиркому народу, и башкир превращать в татар тоже. Кто как хочет, кто себя представителем какой культуры считает, на каком языке говорит – это ведь и есть определение национальности. А перепись населения должна быть самым обычным социологическим опросом. Не применяя никаких административных ресурсов. А у нас она почему-то превращается в политику. Они говорят «Мы титульные в республике, нас должно быть больше”. Это можно понять, но оправдать нельзя. Хотите, чтобы вас было больше – размножайтесь естественным способом! Искуственное увеличение численности обычно плохо заканчивается. Разве перепись 1989 года не показала это?

В 21-м веке такие выходки – просто дикость, никак не укладывается в рамки цивилизации.

— Что же это им дает?

— Даже если татар запишут башкирами, их просто используют для численности, а никакого внимания, уважения к себе татары никогда не дождутся. Нельзя забывать и то, что разделение на племена говорит о слабости конструкции этой нации. При больших потрясениях нация может очень быстро развалиться. Когда только еще их было семь племен, а сейчас, кажется, уже сорок семь…

— Сейчас ведь и татарский язык пытаются называть “старобашкирским языком”.

— Тогда что, получается, что они раньше говорили на языке, на котором мы сейчас разговариваем? Да, вроде кто-то такое заявил. Они уже сами запутались в своих сказках. Этот человек ни башкирского, ни татарского в совершенстве не знает – и выступает как языковед! Большинство башкирских этномиссионеров такие. Думаю, башкирский народ рано или поздно выразит к ним свое отношение. Своими поступками они больше вредят своей же нации, чем татарам, тянут ее в пропасть.

— Кто, по-вашему, проживает в Илишевском районе?

— В Илишевском районе большинство населения – татары, это известно. Даже Роберта Миннуллина, который там родился и вырос, записали “коренным башкиром”, якобы, он из “киргизского племени”. Сразу после его смерти какая-то башкирская поэтесса написала, мол, он башкир, став татарином, предал свои корни… Никакой порядочности уже у людей не осталось. У человека земля не успела остыть на могиле, а эта обвиняет покойного в предательстве. Если он киргизского племени, почему же должен быть башкиром?

Кстати, о племенах. Такой термин для нас уже остался глубоко в истории, только по учебникам о них знаем. Как я уже говорил, на территории Башкортостана и раньше жили очень разные народы, их было много, они смешивались между собой. А какое это племя – киргизы? В царской России казахов называли киргизами или киргиз-кайсаками. Вот они в начале 17-го века с территории Арала переселяются на земли современного Башкортостана. Это были тяжелые времена для Ногайской Орды. Большинство ногайских племен вымерли от голода и междоусобных войн, основное население переместилось к Кубани и в Крымское ханство. На их земли приходят другие племена. Известно также, что примерно в тот же период и каракалпаки перебрались в наши края. Все эти народы со временем оказались под властью Москвы. И, если подумать, возводить историю этих племен до уровня нации, строить на этой основе какую-то политику – это смешно. Не думаю, что молодое поколение это примет. Очень похоже, что это придумывается из безысходности, от отчаяния.

Сейчас перед нами стоят совершенно другие проблемы. Если хотим сохраниться как нация, татарам и башкирам вроде бы надо быть союзниками… Видимо, время еще не пришло. А когда придет, может оказаться поздно.

Тут племена изучать не надо, достаточно просто пообщаться с людьми. Ты же в Илишево сам своими глазами все видел. Попробуй съездить в Сибай, Абзелилово… Люди же отличаются. Илишево – это район, который дал нашей литературе известных авторов. Писатель Марат Кабиров, например, вырос в Илишево, его корни оттуда. Был Ринат Хайри, сейчас его считают башкирским поэтом, он писал по-татарски и считал себя татарином, трагически умер. Хасан Сарьян только чего стоит! Каким он был мастером слова… Если перечислять, их много.

По правде говоря, у наших людей ведь и национальное самосознание очень низкое. Возможно, обычным людям, большой их части, все равно, как и кем их будут называть. Как говорится, хоть горшком назовите, только в печь не ставьте… По статистике, башкир в Илишево около 80 процентов. В то же время около 80 процентов жителей считают себя татарами. Это же удивительно… Такое может быть только в нашей стране… сказал бы я, но в истории такое уже встречалось. Но даже названия этих стран произносить не хочу. Илишевцы, наверное, действительно одного племени с актанышскими, муслюмовскими татарами – тот же характер, говор, образ жизни, менталитет, внешность… Теперь их всех в одной куче хотят приписать к древним башкирам. А илишевцы, значит, стараниями Рахмановых (первый секретарь Илишевского райкома КПСС (1962—1987) – ред.) раньше вернулись к своим истинным корням. Для башкирских этномиссионеров территории вплоть до Камы – это земли Башкортостана – то ли Исторического, то ли Большого… Это, конечно, сплошь фантазийный мир.

Если честно, хоть мы тут и смеемся, это – довольно серьезная и опасная политика. Если детям, подросткам постоянно твердить о чем-то, особенно если это что-то привлекательно-сказочное, то из этого все что угодно может произойти. По истории знаем. Не дай бог. Некоторые только этого и ждут. Могут устроить какой-нибудь конфликт, а потом скажут – эти национальные республики себя не оправдывают, их время вышло. Не знаю, но цели тех, кто пытается рассорить два народа, я по-другому объяснить не могу.

урыс матбугаты

У писателей Татарстана появился новый лидер

04.03.2021, 21:01

Писатели Татарстана избрали нового лидера. Им стал поэт и драматург Ркаил Зайдулла.

Новому руководителю — 59 лет. Свой первый сборник — «Солнечные глаза» — он выпустил в 1984 году. Кстати, в своё время, Зайдулла создал молодежный литературно-художественный журнал «Идель». Сейчас во многих театрах Казани идут спектакли по его пьесам.

Зайдуллу называют также героем самых громких речей в парламенте Татарстана. Он часто и очень страстно выступает в защиту родного языка. А некоторые утверждают, что он — дерзкий оппозиционер. Зайдулла был единственным депутатом горсовета Татарстана, который проголосовал против внесения поправок в Конституцию РФ.

Посмотрим, как теперь новый лидер писателей Татарстана поведет себя. Здесь стоит обратить внимание на такой момент. С одной стороны, большинство участников прошедшего съезда писателей Татарстана высказались против вхождения в Союз писателей России (возможно, их не устраивает московская тусовка, окопавшаяся на Комсомольском, 13), с другой стороны, пишущая братия Татарстана не прочь войти в Ассоциацию писателей и издателей РФ. Самое же главное — публика ждет от писателей Татарстана сильных книг, которые могли бы потрясти не только Татарстан и даже всю Россию, но и весь думающий мир. Новый же вожак творческого союза должен поспособствовать созданию условий, в которых могли бы появиться такие шедевры.

Чыгыш турында

Ркаил Зәйдулла: Әти-әни карашыннан курыккан балаларның ата-аналарына һәйкәл кую кирәк

Ул милли үзаңны саклап калу, милләт яшәешенә тереклек өстәп тору, беренче чиратта, хатын-кыз эше булуын искәртте. «Милли тәрбия ана сөте белән керергә тиеш», – диде.
Бүген, 17:41Автор: Гөлнар Гарифуллина

(Казан, 21 май, «Татар-информ», Гөлнар Гарифуллина). Балаларны әти-әнисенең күз карашыннан да куркып торырлык итеп тәрбияләгән әти-әниләргә һәйкәл куярга кирәк. ТР Дәүләт Советы депутаты, Язучылар берлеге рәисе Ркаил Зәйдулла шул фикердә.

«Интернет бөтен дөньяны камап алган чорда колакчын киеп, экранга төбәлгән бала үзгә дөньяда булганда, аңа тәрбия бирү түгел, йомыш кушуы да кыен, ул сине ишетми. Әти-әнинең кыек карашыннан да куырылып килгән балалар турында истәлекләр язучыларның әсәрләрендә генә калды. Бәлки, андый балалар сирәк-мирәк бардыр. Булса, аларның әти-әниләренә һәйкәл куярга, һичьюгы Путин исемендәге орден бирергә кирәк», — диде Ркаил Зәйдулла «Ак калфак» хатын-кызлар җыенында.

Ул милли үзаңны саклап калу, милләт яшәешенә терелек өстәп тору, беренче чиратта, хатын-кыз эше булуын искәртте. «Милли тәрбия ана сөте белән керергә тиеш. Татар рухы җелеккә сеңсә, татар халкы аны беркайчан югалтмый», — диде.

«Татарга креатив, харизматик шәхесләр кирәк. Аларны бары тик милли үзаңы булган татар аналары гына тудыра һәм тәрбияли ала. Бүген милли стратегия шул», — диде.

Ркаил Зәйдулла рус хатын-кызларыннан да үрнәк алырга өндәде. «Карагыз, рус хатын-кызларына, аларның күбесе үз теле, үз дине өчен җанын бирергә әзер. «Татар телен укытмагыз дип шаулаган татар ата-аналарына каршы чыгып, «нишлисез сез, татарлар, үз телегезне ник шулай кадерсезлисез» дип, чыгыш ясаган, баласын татарчага өйрәтергә теләгән рус милләтеннән булган Татарстан патриотын да беләм», — диде.

Аның фикеренчә, фаҗига булган гимназиядә милли белем бирүне кайгыртканчы хәрби сакны көчәйтсеннәр иде дип уйлаучылар ялгыша. «Хәрби сак куеп кына андый афәтләрдән котылып булмый. Сәбәпне баш миеннән эзләргә кирәк. Кеше тормышында бәхетнең дә, бәхетсезлегенең дә тамыры гаиләдән. Ояда нәрсә күрсә, очканда шуны күрсәтер», — дип белдерде. Подробнее: https://tatar-inform.tatar/news/tatar_world/21-05-2021/rkail-z-ydulla-ti-ni-karashynnan-kurykkan-balalarny-ata-analaryna-yk-l-kuyu-kir-k-5824120

Президент белән очрашу

Герой булсаң, һәйкәлне исән чакта ук куялар. Әмма Кырлайда. Президент белән очрашу

Бүген Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов шагыйрь Габдулла Тукайның Арча районы Яңа Кырлай авылындагы музеенда зыялылар белән очрашты. Сүз алганнарның барысы да нәрсәдер сорап, гозер-үтенечләрен җиткерсә, арада бер Илгиз Зәйниев кенә Президентны кунакка, олылар өчен курчак спектакленә чакырды.
26 Апрель 2021Автор: Гөлнар Гарифуллина

Салават Камалетдинов

Яңа Кырлайдагы очрашуда сүзне беренче булып Татарстан Язучылар берлеге рәисе, депутат Ркаил Зәйдуллага алды. Әле күптән түгел генә вазифага керешкән яңа рәиснең инде идея-тәкъдиме дә бар.

— Тукай әле көнбатыш телләренә тәрҗемә ителмәгән. Тукайның иң яхшы әсәрләрен тәрҗемә итеп чыгарырга иде. Ул гына түгел, иң яхшы классикларның әсәрләрен дә, хәзерге заман әдәбиятын да. Сезнең ярдәм белән әдәби тәрҗемә үзәген ачсак, беренче чиратта, классиканы рус теленә, аннары төрки телләргә тәрҗемә итү эшен башлар идек.

Үзбәк теленә тәрҗемә ителә икән, ул Ташкентта чыгарга тиеш. Шушы эшкә вәкаләтле вәкилләрне дә җәлеп итәсе иде. Казахстан тәҗрибәсен өйрәндем, аларда союздаш республика булган вакытта ук, шушы үзәк булган. Казанда Генераль консул белән очраштык. Безнең алар белән элемтә урнаштырырга мөмкинлек бар. Бу эшне башлап җибәрсәк, татар халкын пропагандалауда зур эш булыр иде, — диде Ркаил Зәйдулла.

Бу ниятне Рөстәм Миңнеханов хуплады, штат кирәкме дип тә сорашты. «Бу мәсьәләне хәл итәрбез. Кирәкле эш», — диде ул.

 

Г.Кариев исемендәге Татар дәүләт яшь тамашачы театры директоры Луиза Янсуар театр каршындагы бинаны төзекләндерүне сорады.

— Театр каршында аның балансына күчерелгән бик матур бина бар, ләкин ул ташландык хәлдә, аңа реконструкция кирәк. Шул бинаны вазифага керешкәннән бирле карап йөрим. «Дәвам» дигән бер проект бөреләнеп килә. Яшүсмерләрне милли мохиткә җәлеп итү буенча комплекслы бер үзәк эшлисе килә. Анда театраль һәм әдәби лабораторияләр, телне өйрәнә торган лингвистик үзәк тә булырга мөмкин. «Балачак» дигән театраль студия эшләү хыялы да бар, аны да шунда урнаштырасы килә, — диде.

Шул арада Президент ТР Министрлар Кабинетының Төзелеш, транспорт, элемтә, торак-коммуналь һәм юл хуҗалыгы идарәсе башлыгы Илдар Сибгатуллинны чакырып кертте һәм эш тә кушты. «Петербург урамында театр каршында элекке хәрбиләр бинасы бар. Аны ремонтларга кирәк», — диде.

— Әйе, мин хәтерлим ул бинаны. Без аны үзебезгә алырга йөргән идек. Башта хәрбиләр аны бирмичә ятты. «Туган авылым» ны ясаганда алырга тырышкан идек, ул чакта килеп чыкмады ул. Мин әле ул чакта Премьер-министр булып эшли идем, — дип исенә төшерде. «Аның бинасы булыр, эчтәлеге булсын», — дип тә кисәтеп куйды Янсуарны.

 

Композитор Эльмир Низамовның яшь мәдәният эшлеклеләре өчен Россия Президенты премиясенә лаек булганын искәртеп, Рөстәм Миңнеханов: «Зур бүләкләр алгач, очып йөрисеңдер әле», — дип шаяртты.

«Озак очып булмый, чөнки эш күп. Рәхмәт сезгә шундый зур бүләк өчен. Ул төнне мин төне буе йокламадым», — дип җавап кайтарды Эльмир.

Композитор Татарстанда оркестр, хор яздырыр өчен зур сыйфатлы студия булмавын әйтте.

— Бездән еш кына сорыйлар, ә безнең сыйфатлы аудиоязмалар юк дип әйтерлек. Без үз музыкабызны дөньяга күрсәтә алмыйбыз. Музыканы яздырыр өчен урын юк. Коллективларга да мотивация кирәк. Күпме әсәрләр язылмаган! Без аларны Интернетка кертер идек, аудиоязма юк. Ә Интернетта бик зур таләпләр, фондтан алып кертә алмыйсың. Студия булмаса, һичьюгы безне яздырсыннар дип, махсус тавыш режиссерлары командасын чакырырга иде. Һәр коллектив ике елга бер диск чыгарса да, зур эш булыр иде. Миннән «музыкагызны җибәрегез» дип сорыйлар, мин инде «үзем төшердем, шуны җибәрә алам» дим. Ә сыйфат турында сүз алып барып булмый, — диде.

Президент студияне булдыру буенча министрлыкка күрсәтмә биреләчәк, дип сүз бирде. «Хөкүмәткә дә, коммерциягә дә эшләргә мөмкин бит ул», — диде.

«Аның тарихы бар», дип, сүзгә «Татмедиа» агентлыгы җитәкчесе Айдар Сәлимгәрәев кушылды.

— Элек совет заманында «Татарстан» радиосы карамагында даими эшли торган студия бар иде.

— Менә сиңа кушабыз студия ясарга. Хәзер бит коллективлар күп, яздырсыннар. Алайса бер клипны көнгә 15 тапкыр әйләндерәсез, яңа әйбер күрер идек, бәлки. Иртән куям мин, берничә каналны, бер клипны 15 тапкыр куялар, — дип Рөстәм Миңнеханов.

Президент кабат Низамовның премиясенә әйләнеп кайтып: «Премия алдым дип, ялга китә күрмә, эшләргә кирәк», — диде. «Эшлибез», — диде Эльмир.

 

Мәскәү скульпторы Рим Акчурин — журналист Фәрит Сәйфелмөлекев, СССРның халык артисты Мәхмүт Эсаэмбаевка һәйкәлләр авторы. Ул иҗади бәйгеләргә, грантларга республикадан читтә яшәүче татарларны да җәлеп итү мөмкинлеген сорады.

Президент хуплады.

Нигә әле безгә танылган рәссам, сынчыларны чакырмаска? Әгәр татар кешесе булса, дөрес дип саныйм. Татарча бераз белсә. Белгәннәрен чакырырга була…«Өйрәнерләр» диючеләр булса да, алар өйрәнми, алдан ук шартын куймасаң, — диде Миңнеханов.

Грант бирсәң, өйрәнәм ди, — дип үз сүзен кыстырды Ркаил Зәйдулла.

Анысы да бар, — дип килеште Президент.

Мәдәният министры Ирада Әюпова Сара Садыйковага һәйкәлне Рим Акчурин белән куячакларын әйтте.

Ркаил Зәйдулла Рим Акчурин чыгышыннан соң исенә төшкән бер гозерен җиткерергә ашыкты. Президент белән кызык кына диалогларына күз салыгыз.

— Сценарийны бозып әйтим әле, өч ел элек күренекле әдәбият, сәнгать кешеләренең бюстларыннан скверда аллея эшләү буенча мөрәҗәгать иткән идек. Әзәрбайҗанда, Төркмәнстанда, Таҗкистанда да бар. Шуны эшләп булмасмы икән?

— Синең үзеңнән башлыйбызмы?

— Юк әле, яшәргә исәп.

— Нигә инде, герой булсаң, исән чакта да куялар. Герой булырга кирәк. Мин каршы түгел, бәлки, Тукай Кырлай тирәсендә эшләргәдер аны…

— Казанда әйбәт инде…

— Нигә, монда килергә исәбең юк әллә синең? Без монда Тукайның нигезе дип киләбез.

— Киләбез монда да, ләкин Казан башкала бит инде. Казанда да булсын, монда да булсын.

— Минем бюст тора, дип, кунакларны монда алып килергә сәбәбең була, — дип шаяртты да Президент, чынлап дәвам итте:

Уйларга кирәк, без бу җирлекне үзебез, күтәрмәсәк… Ул Арча районы урыны гына түгел, республиканың бер йөзе булырга тиеш. Мин монда райпо рәисе булып килгәч, Тукайның 100 еллыгын үткәрдек. Бу җир безнең өчен бик якын җир. Арчада эшләгәндә зур тантана булган иде.

«Хәзер план эшлибез», — дип, Президент кабат Министрлар Кабинетының төзелеш идарәсе рәисенә сүз катты. «Илдар, син бит Арча егете, Арчада туган, әтиең гомер буе Арчада эшләгән. Хет монда бер файдаң булсын әле эшләп торганда. Пенсиягә киткәч, бер кайтырга җаең булыр, бу эштә минем өлешем бар диярсең», — дип дәште.

 

«Акча сорамадың, кунакка гына чакырдың»
«Әкият» дәүләт курчак театры сәнгать җитәкчесе Илгиз Зәйниев сүз башлаганчы ук, бер кочак комплиментлар ишетте.

«Ошаган сценаристка, чәчләр озын, сакал бар» — диде Рөстәм Миңнеханов. «Истә калыр өчен, аерылып торыр өчен шулай йөрим инде» дип җавап бирде Илгиз Зәйниев.

Бик тыйнак булып күренергә тырышып, гозерләре булмавын әйтте.

— Гадәттә сезне күргәч, бөтен кеше эш кушарга тырыша.

— Аптырама, син генә түгел. Авылга кайткач та, мин аны танымыйм да инде, ә ул миңа «синең белән күрешәсе бар, минем сиңа кереп чыгасы бар», ди. Мин ияләнгән инде. Кемдер минем белән исәнләшкәч, ул миннән нәрсәдер сорарга тиеш.

— Минем эш кушасым килми инде.

— Юк, ул бит үзе өчен сорый, ә син бит халык өчен эшләргә җыенасың.

Инде Зәйниев үз эше турында гына сөйләргә җыенганда, Рөстәм Миңнеханов «Әкият» курчак театры бинасының беренче катында су агу белән бәйле проблемаларны телгә алды.

— Сез карыйсызмы бу мәсьәләне? Ирада, бу сезнең җитешсезлек. Карарга тиешсез. Без төзегән әйберләрдә су агып торгач, кәкрәйсә, бөкерәйсә, нәрсә була инде ул?! — дип мөрәҗәгать итте Ирада Әюповага.

— Сез күрсәтмә биргәнсез, бу эшләр эшләнер, бик зур рәхмәт, — дип Илгиз тизрәк теманы борырга ашыкты. — Бүген театр репертуары 10 айлык балалардан өлкәннәргә кадәр. Безнең хыял — театр балалар өчен генә дигән стереотипны бетерү, шуны җимермәкче булабыз, — дип олылар өчен дә спектакльләр күрсәтүе белән горурланып сөйли башлаган иде кебек, тик Президент «Әкият» курчак театры күбрәк балаларга өстенлек бирергә тиешлеген әйтте.

— Берара коммерцияле КАИ, КХТИ лар коммерцияле бүлекләрдә инженерлардан бигрәк, юристлар, экономистлар укыта башладылар. Сез дә шуның кебек балаларны оныта күрмәгез. Бәлки, сез акча эшләргә планлаштырасыздыр, анысы да кирәктер, ләкин сезнең фокус балалар, без бит аны балалар театры дип төзедек, — диде Рөстәм Миңнеханов.

«Өлкәннәр өчен чыккан спектакльләр балалар спектакльләренә хилафлык китерми. Кичләрен сәхнә барыбер буш тора. Әгәр сез „Әлдермештән Әлмәндәр“ гә, я башкасына килеп карасагыз, Президент та курчак театрына йөри дигән сүз чыкса, башкалар да йөрергә мәҗбүр булачак», — дип җавап бирде Илгиз Зәйниев һәм театрга чакырып калды.

— Килербез. Әле бик каты орышып китәсем бар сезне. Шундый театрны шундый хәлгә җиткергәнгә. Министрдан башлап… Без бит эшләнгән эшләрне сакларга тиеш. Театрның хуҗасы бар, ул хуҗаның министры бар. Ул эшләрне сез эшләмәгәч, кем эшләргә тиеш?! Төзегәнгә 10-15 ел, 10-15 елдан капремонт белән керә башлагач, нәрсә була ул? — дип шелтәсен дә белдереп алды Миңнеханов.

Аннан бераз йомшый төшеп: «Ярар, аңладым, акча сорамадың, кунакка гына чакырдың», — диде.

 

Шагыйрь Зиннур Мансуров «Туган тел» шигыренә багышланган скульптур ансамбль төзергә тәкъдим итте.

— «Туган тел» әсәрен дөньяда меңнәрчә кеше яттан белә, җырлый. Аңа багышлап, скульптур ансамбль төзеп булмасмы икән?

Ул шушы һәйкәлне тасвирлап, Тукай үзе, шунда ук бер милли киемле ана, аның улы белән кызы, шигырь юлларын уртада татарча, рус, инглиз, гарәп телләрендә, арткы ягында гарәп графикасында биреп, җырның ноталарын да күрсәтү күздә тотылганын әйтте. «Ноталар янына QR код куеп була, җыр һәм бию ансамбле татар, рус, инглиз телендә «Туган тел» шигырен яздырып, туристлар аны телефонына яздырып алса, бөтен дөньяга тарата ала, — диде.

Ркаил Зәйдулла кабат үз аллеясен искә төшереп: «Мин әйткән аллея шушы ансамбльдән башланып китсә, гаҗәп матур булыр иде», — диде.

— Сез уйлап куйгансыз, алай дөрес булмый. Әйдәгез, конкурс уздырабыз. Һәйкәлне кем ничек күзаллый? Комиссия рәисе итеп Марат Әхмәтовны билгелибез. Урынын уйларга кирәк. Уңайлы җирдә булырга тиеш. Фикерегез бик әйбәт, дөрес. Һәр милләткә ниндидер символ кирәк, — дип хуплады Рөстәм Миңнеханов.

Кинорежиссер Илшат Рәхимбай рибейтлар (ретро-бонус дип тә атыйлар, күпләп сатып алучыларга кире кайта торган процентлар) системасын үстерә алырлык кинокомиссия булдыру турында сөйләде. Бу республика территориясендә җирле белгечләр белән эшләнгән фильм өчен кинокомпанияләргә чыгымнарның бер өлешен кайтару дигән сүз.

Татарстанның театр эшлеклеләре берлеге рәисе Фәрит Бикчәнтәев кадрлар мәсьәләсен күтәрде. «Без татар артистларын әзерлибез, ә театр училищеларын тәмамлаучылар, торак булмагач, Чаллы, Түбән Кама, Минзәлә, Буага кайтырга теләмиләр. Бәлки, район башлыкларына мөрәҗәгать итеп, ичмасам, яшәп торырга тулай торак булса да бирелсен иде», — дип үтенечен җиткерде.

«Безгә формасын табып, кайтарырга кирәк инде аларны. Театрда артист булмаса, театр була алмый бит инде», — дип Рөстәм Миңнеханов, Бикчәнтәевнең фикерен хуплады.

Очрашуны йомгаклап, Президент Ирада Әюповага сүз бирде. Бик зәвыклы киенгән иде министр, милли кием, калфагы бик килешле иде йөзенә. «Зур рәхмәт, эш күп, тырышабыз» — дип ышандырды.

Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Марат Әхмәтов иҗат зыялыларына халык белән күбрәк очрашырга киңәш итте.

— Бездә күпчелек шундый мөнәсәбәт: мин әсәр иҗат иттем, син бастыр да, сатып бир. Язучыларның халык белән элемтәсе җитми, күбрәк күренергә кирәк. 1,5 меңнән артык мәктәп, 2 меңгә якын балалар бакчасы, 3 меңгә якын мәдәният учреждениесе бар. Сез шушы һөнәрне сайлагансыз икән, иҗат җимешегезне дә халыкка җиткерергә тырышсагыз иде, — диде. Авыллардан мәктәп балаларын театрларга йөртү проекты кирәклеген дә ассызыклап узды.

Рөстәм Миңнеханов иҗат әһелләре гел халык арасында йөргәнен искәртеп: «Үзегезне саклагыз. Вакцинация үтмичә булмый. Мин инде авырдым дию дөрес түгел ул. Антитәнчекләр кими алар», — дип очрашуга нокта куйды.

 

Подробнее: https://intertat.tatar/news/society/26-04-2021/geroy-bulsa-yk-lne-is-n-chakta-uk-kuyalar-mma-kyrlayda-prezident-bel-n-ochrashu-5821262

Юмор

Как Ркаил Зайдулла, сам того не ведая, спас от голода одну девушку

Сегодня я проспала, не успела позавтракать и забыла дома кошелёк. Приехала на любимую работу и в двенадцатом часу жутко захотела есть.

Занимать деньги я не люблю. Попила чаю с печеньем — хватило еще минут на 30… Сижу и отправляю запрос во Вселенную: ну пусть на меня хоть 100 рублей свалятся! Может, мне кто-то должен, так пусть же отдаст! Или кто-то пригласит на обед! И тут подходит к столу Алены Каримовой Наиль Ишмухаметов и задает вопрос про новую книгу Зайдуллы, которая не так давно вышла в Таткнигиздате на русском языке.

И я вспомнила, что мне там тоже гонорар полагается, ведь и я перевела два года назад небольшой рассказ Ркаиля абы. Пошатываясь от голода, я отправилась в Таткнигиздат, даже не надеясь, что мне выдадут гонорар наличностью. И — о чудо! Из-за того, что сумма небольшая, бухгалтерия дала мне 746 рублей! И я сразу в наше кафе, за вкусняшками))

Ркаил абы кызлар ярата — это не для кого не секрет :)) Пусть только придёт к нам в редакцию — уж я не стану скрываться от его объятий, как обычно — а сама взберусь на эту «гору» и расцелую за вкусный очпочмак :)))  Вот так большой (в прямом и переносном смысле) татарский писатель накормил меня сегодня:)

 

И какой же вывод из этой истории:

  1. Вселенная нас слышит — надо только послать запрос!
  2. Все писатели так или иначе связаны друг с другом, даже если лично не знакомы, так как служат одному делу.
  3. Переводите Зайдуллу, он потом вернется к вам неожиданно и в самый нужный момент.

Да, рассказ называется «Капка», в моем переводе «Врата».

Министр белән әңгәмәдән

Ирада Аюпова: «Единицы могут сказать, что читают книгу, и тем более на татарском языке»

На  вопросы в интервью Sntat отвечает министр культуры РТ Ирада Аюпова.
29 марта 2021Автор: Лина Саримова

 

Что не так с культурой чтения в Татарстане и чем поможет Союз писателей

-Ирада Хафизяновна, одно из ярких событий марта — выборы нового главы Союза писателей РТ. Им стал Ркаил Зайдулла, которого все мы знаем как писателя, а с недавних пор еще и политика. Какие у вас ожидания от Союза и его нового руководителя?

-Сам по себе Зайдулла очень прямолинейный человек, и я понимаю, как ему тяжело, поскольку сама такая же. Он имеет свою позицию, которую транслирует без страха. Это человек, который думает о будущем, имеет ценностные основы. В своих произведениях он ставит вопросы, которые напрямую обращены к сохранению основополагающих ценностей. Творческая аудитория всегда специфична: если ты не осознаешь себя лидером и личностью в искусстве, то ты не сможешь опубликовать произведение или выйти на сцену. У таких людей должна быть внутренняя убежденность в собственной гениальности. А когда рядом — как, например, в Союзе — находится столько людей, осознающих свое «Я», это непременно приведет к выявлению того, кто будет «первым Я». Новому председателю потребуется сформировать среду, в которой не будут подавляться многочисленные “Я”, и одновременно конструировать целостное видение.

Что касается Союза, то мне хочется, чтобы он, наконец, обрел свое лицо. Статус и роль творческих союзов сегодня в целом проходят трансформацию. Важно наличие талантопроводящей системы, которая позволит выявлять талант на раннем этапе, патронировать его и выводить на мировой культурный рынок.

Вообще сейчас единицы могут сказать, что читают книгу, и тем более на татарском языке. А ведь это тоже существенная и важная часть культуры.

-Расцвет литературы в мире приходится на 18-19 века: возможно, время прошло и пришли другие форматы?

-По-прежнему много читают в Европе и Москве. В Татарстане же культура чтения сейчас не на самом высоком уровне. Надо понимать, что мы можем быть конкурентны только тогда, когда развиваемся — во всех смыслах этого слова.

-В таком случае, что Союз может привнести нового и какие меры принять, дабы у людей в республике вновь появился интерес к чтению? Особенно с учетом того, что истории успеха популярных сейчас татарстанских писателей типа Шамиля Идиятуллина и Гузель Яхиной проходят мимо него.

-В силу своей востребованности эти писатели не испытывают необходимости в ресурсах, которые распределяет Союз. Если говорить о мерах, то первое, что можно сделать, — настроить активную коммуникацию между различными сообществами, школьниками и целевыми аудиториями, чтобы популяризировать чтение. Важно привить, в первую очередь детям, навыки межличностной коммуникации.

-В каких еще союзах ожидаются выборы в этом году?

-В этом году выборов уже не будет. В то же время перед нами стоит вопрос творческих союзов в сфере изобразительного искусства — их у нас пять. Сегодня мы пришли к выводу, что все их необходимо объединить.

С одной стороны, мы финансируем союзы не как учреждения, а по проектному признаку. С этой точки зрения чем больше союзов, тем лучше. Но с точки зрения доступности государственной поддержки и адресности мер, наверно, было бы правильнее создать некое единство в творческом пространстве. Ведь культура — это экосистема, ее невозможно поделить на границы.

И еще одна очень важная задача как для творческих союзов, так и для отрасли в целом — усилить внимание к вопросам, касающимся работы с молодежью. Это, подчеркиваю, одно из важнейших направлений, куда должны быть направлены наши объединенные усилия.

Мы и сейчас в самых разных формах стремимся поддерживать молодежь — творческие лаборатории, экспериментальные площадки, молодежные фестивали, гранты и т.п. Это очень прижилось и явно востребовано. Кто-нибудь может сказать, сколько молодых судеб спасено через эти формы и погружено в творческую атмосферу, в культуру, в правильный выбор профессии, наконец.

Кто «пролетел» мимо премии Тукая-2021

-Уже в апреле пройдет награждение лауреатов премии Тукая. Есть ли у нее какие-то отличительные особенности в этом году?

-В этом году к нам поступила 21 заявка. К сожалению, часть их мы не смогли принять к рассмотрению из-за неправильного оформления документов.
В целом премия Тукая делится на три составляющих: “Кого?”, “За что?” и “Как?”. Первое — деятель или группа деятелей, которые выдвигаются творческим союзами, министерствами, общественными организациями. Второе — важные культурные продукты, вычлененные из всего объема творческого наследия. Третья составляющая — формальная. Процедура отбора на конкурс идет в обратном порядке.

Меня порадовало то, что в этом году было выдвинуто много писателей — шесть человек. Также в числе лауреатов драматург Мансур Гилязов. Активизировались представители изобразительного искусства и скульптуры. Вновь появилась архитектура. А удивило то, что в этом году у нас мало достойного кино и нет театральных постановок.
Сейчас мы активно работаем над тем, чтобы научные школы стали визитной карточкой Тукаевской премии. Я считаю, что должно быть больше исследований. Мне бы хотелось, чтобы искусствоведение развивалось более активно. К слову, в “Тантане” уже добавлена позиция “Искусствовед”.

Надо признать, мы откровенно проваливаемся в этой части, сегодня это одна из больших проблем — девальвация искусствоведческой школы. Профессиональные искусствоведы — это люди, которые четко и грамотно умеют формулировать и формировать спрос. У нас это развито в меньшей степени.
Подробнее: https://sntat.ru/news/culture/29-03-2021/irada-ayupova-edinitsy-mogut-skazat-chto-chitayut-knigu-i-tem-bolee-na-tatarskom-yazyke-5815327

“Литературная Россия”

 

Ликвидируем все течи

Новый лидер писателей Татарстана Ркаил Зайдулла берётся за перевоспитание богатых татар

№ 2021 / 10, 18.03.2021

Избранный недавно председатель Союза писателей Республики Татарстан Ркаил Зайдулла принимает хозяйство. А оно очень непростое. Да и проблем, которые теперь свалились на нового писательского начальника, оказалось выше крыши. И крыша тут упомянута не ради красного словца. Та крыша, которая висит над головами казанских писателей, уже давно дала течь. Её надо капитально ремонтировать. А где брать деньги? Или вот другой важный вопрос: как сделать доступными народу книги писателей Татарстана? Ведь не каждому по карману за один сборник выложить 770 рублей, а то и больше. Надеяться на олигархов? Но Зайдулла утверждает: «Богатые татары не читают, им книга даже бесплатно не нужна». И что делать?

Ркаил Зайдулла

У Зайдуллы есть свой план реформ. И, кажется, он нашёл поддержку у главы республики Рустама Минниханова.
Надеемся, что у Зайдуллы всё получится, и острые, но яркие книги писателей Татарстана окажутся востребованными не только в Казани, но и во всей России.

Әңгәмә

 

 Ркаил Зәйдулла: «Эчтән хөр булган кеше тыштан бай күренә»

Язучылар берлеге рәисе Ркаил Зәйдулланың яңа вазыйфадагы беренче эш-гамәлләрен каләм ияләре игътибар белән күзәтә. Инде «сайлау дөрес узмады» дигән сүзләр тынды, алга таба ниләр булыр, дигән кызыксыну исә кимеми. Без дә яңа рәиснең алга таба булган ниятләре белән кызыксындык.

– Язучылар берлеге корылтаеннан нинди тәэсирләр калды, үзегез өчен нинди нәтиҗәләр ясадыгыз?

– Татар язучыларының корылтайлары гомер-гомергә шау-шулы үтте. Мәсәлән, 1999 елның маендагы корылтай нык истә калган. Ул, гомумән, төнгә кадәр дәвам итте, ләкин барыбер тәмамланмады. Аннан соң аны җәй уртасына күчерделәр. Анда да төп мәсьәлә рәис сайлау иде. Бездә бит рәис урындыгы әллә нинди тәхеткә тиң, дип уйлаучылар бар. Элеккеге рәисне хәкарәтләү дә ниндидер традициягә әйләнде кебек. Шуңа күрә бу юлы да минем өчен әллә ни яңалык булмады. Буза куптарырга яратучылар бар инде безнең арада, нишлисең… Мин үзем дә яшь чакта кимен куймый идем. Минем очракта бу яшьлек максимализмы булгандыр. Дөньяны үзгәртәсе килү теләге. Шагыйрь өчен бу шулкадәр табигый!  Өлкәнәйгәч, олпатлангач, фикер сөреше дә үзгәрә, тыныч кына иҗтиһат итү нәтиҗәлерәк булыр сыман тоела башлый. Ләкин һәркем дә буразнага төшә алмый икән… Картая белмәс перманент  революционерлар була. Монысы да табигый. Шуңа күрә гаҗәпләнерлек хәлләр әллә ни булмады. Эш рәиснең кем булуына беркадәр бәйледер инде ул. Ләкин бер генә рәис тә һәрбер язучыга тулысынча ярап бетә алмый. Күз уңындагы кешенең кимчелеге барыбер табыла. Дүрт аяклы ат та абына, диләр бит. Тик торган, хәрәкәтләнмәгән кеше генә ялгышмый. Хәер, соңыннан сагынып сөйли торган рәисләр дә була. Өлкәнрәк язучылар Зәки Нурины объектив һәм киң күңелле булганы өчен мактап искә алалар иде. Мин дә аны шулай хәтерлим. Олы гәүдәле, киң күңелле кеше иде, мәрхүм. Партизан! Дөрес, ул вакытта Язучылар берлегенең үз әгъзаларына игелек эшләү җәһәтеннән мөмкинлекләре дә зуррак иде. Мәсәлән, берлеккә керү белән фатир мәсьәләсе хәл ителә иде гадәттә. Абруй да башка. Хәзер бөтенләй башка вазгыять.

Мин бит бүтән бер төрле таныш булмаган өлкәгә килмәдем. Әлеге даирә, Язучылар берлеге дип әйтик инде, миңа яшьтән таныш, үз. Җаваплылыкны белеп килдем. Монда үз мәнфәгатеңне читкә куеп, татар әдәбияты, татар сүзе өчен эшләргә кирәк. Һәм, әлбәттә, Язучылар берлеге әгъзаларының хәтта меркантильрәк ихтыяҗларын да читкә тибәрү дөрес булмас.

– Язучылар берлеге корылтае гадәттә татар зыялылары өчен көтеп алынган вакыйга була иде. Ләкин быел ул гадәтирәк үтте кебек. Дөрес, аның әһәмиятен күбебез  төшенә. Әмма язучыларның шактый өлешенең анда катнашмавын ничек аңлатырга?

– Аның сәбәбе билгеле –  әлеге дә баягы зәхмәтле чир. Язучыларның күбесе өлкән яшьтә, аларның шикләнүе, вирустан куркуы табигый. Биш ел эчендә 50 язучыны югалтканбыз. Бу – бик зур сан. Әлбәттә, мондый вазгыятьтә корылтай эшендә замана технологияләрен куллану отышлы булыр иде. Ләкин язучыларның күбесе интернет белән «дус» түгел. Аннан, тавыш бирүдә дә бәхәсле момент булып алды. Башта zoom аша тавыш бирүгә килешкәннәр иде, аннары минем көндәшләр моңа каршы чыкты. Мин аларны бик аңлап бетермәдем. Әлбәттә, тавыш бирү яшерен. Әмма мин кем өчендер тавыш бирәм икән, аны яшереп тормас идем. Язучы ул – шәхес. Әгәр ул zoom аша, мин шушы кандидат өчен тавыш бирәм, дип әйтә икән, нишләп аны исәпкә алмаска? Җыйнап әйткәндә, zoom аша да яшерен тавыш бирү мөмкинлеген булдырырга кирәк. Бу  җәһәттән берлекнең уставы да үзгәрешләр кертүгә мохтаҗ. Ул туксанынчы елларда эшләнгән һәм ул чакта беркем дә шушындый зәхмәт килеп  чыгар дип башына да китермәде. Икенчедән, ул вакытта берлектәге әгъзалар саны да азрак иде. Бүген алар өч йөздән ашып китте, барысын бергә җыю шактый кыен эш.

Язучылар берлегенә кадәр театр әһелләре корылтае узды. Хәзерге шартларда бер залда биш йөздән артык әгъзаны бергә туплау мөмкин булмаганлыктан, алар һәр биш кешедән бер делегат сайлап корылтайга җибәрделәр. Корылтайда йөздән артык кеше катнашты, бернинди гауга чыкмады.  Хәер, анда яшерен тавыш бирү дә  каралмаган.

Мин – демократия тарафдары. Әлбәттә, рәис яшерен тавыш белән сайланырга һәм ике мөддәттән артык кәнәфидә утырмаска  тиеш. Бу – уставның үзгәртелми торган өлешләре. Ә менә кворум мәсьәләсендә уставка үзгәрешләр кертергә кирәк. Бу җәһәттән эшче төркем төзелде, юристлар белән киңәшләшеп, бу мәсьәлә хәл ителер дип уйлыйм.

– Үзегез турында «өстән куелган» дигән сүзләргә нинди карашта сез?

– Мине язучылар яшерен тавыш биреп сайлады. Ә инде хәрәмләшүдә гаепләүләр бөтенләй бер киртәгә дә сыймый. Әгәр аерма 10–15 тавыш кына булса, нәрсәгәдер шикләнергә дә мөмкин булыр иде – шикчелләр бездә күп! – ә биредә минем файдага иллегә якын тавыш. Моның кадәр ялган бюллетень ташлап булмый. Анда хөрмәткә лаек язучылардан санау комиссиясе бар иде, күзәтүчеләр. Мин хәрәмләшүне яратмыйм. Җиңеләсең икән, егет булып калырга кирәк. Минем белән дә андый хәлләр булды, күп җиңелдем, әмма бүтәннәргә рәнҗеп, каргап йөрмәдем. Димәк, тәкъдиреңә шулай язылган. «Өстән куелган» дигәндә, бәлки, син Президент хозурындагы Татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе рәисе Марат Әхмәтовның чыгышына ишарә ясыйсыңдыр. Ләкин аның сүз алуы табигый – Язучылар берлеге әлеге комиссия белән иңгә-иң торып эшләргә тиеш.

– Рәис вазыйфасында башкарырга җыенган эшләрегез белән таныштырсагыз иде.

– Әдәби фондны теркәү – иң беренче чиратта башкарыла торган эшләрнең берсе. Ул бар иде, ләкин эше дәвамлы була алмады. Мин күп даирәләр белән аралашам – язучыларга ярдәм итәргә теләгән иганәчеләребез бар. Мохтаҗ язучыларыбыз шактый. Әмма акчаның килгәне-киткәне үтә күренмәле булырга тиеш. Берлек эшенә яшьләрне күбрәк җәлеп итәсе килә. Ул эш бара да инде, ләкин әдәбиятка яшьләрнең ургылып килүе сизелми. Мәктәпләрдә татар теле кысрыкланган, кимәле төшкән вакытта буыннар чылбырын өзмичә саклау авыр, ләкин аны башкарырга кирәк. Әдәби тәрҗемә мәркәзен торгызу да мөһим эшләрнең берсе. Аны оештырып кую авыр түгел, әмма бит матди нигез булуы да зарур. Бөтен эш әлеге дә баягы акчага килеп төртелә. Фонд эшләп киткән очракта, дәүләтнең күзенә генә карап тормыйча, тәрҗемә итү мәсьәләсе дә җанланып китәр иде. Кыскасы, эшебездә булышырга теләүчеләр бар, ләкин вәгъдә ителгәнне өч ел көтәсе дигән халык мәкале дә искә төшә. Аңа каршы без: «Тырышкан табар, ташка кадак кагар», – дип үз-үзебезне рухландырабыз. Планда Язучылар берлегенең «ютуб» каналын булдыру да бар. Әдәбият проблемалары турында гына түгел, халкыбызны борчыган барлык мәсьәләләр хакында да әңгәмәләр, бәхәсләр оештырырбыз дип ниятлибез. Хуҗалык эшләре дә шактый. Бинаның түбәсен ремонтларга, 2009 елгы автобусны алмаштырырга кирәк. Болар хәл ителер, Президент, ярдәм итәрбез, дигән вәгъдәсен бирде.

– Корылтай башланыр алдыннан язучылар арасында, яңа рәистән һәм идарәдән ниләр көтәсез, дигән сораштыру да үткәргән идек. Анда, мәктәпләрдәге очрашуларны концертка әйләндерүдән туктарга, алымнарны үзгәртергә, берлекнең дәрәҗәсен күтәрергә, бинада китап кибете оештырырга дигән тәкъдимнәр яңгырады. Башкарып чыгарлык эшләрме болар?

– Әйбәт тәкъдимнәр. Китап кибете мәсьәләсендә дә уйларга була. Ләкин татар китабы хәзер бик кыйммәт тора бит. Безнең халык аңа күнекмәгән. Мәсәлән, минем яңа чыккан «Сунар» китабының бәясе – 770 сум. Безнең китапны укучылар асылда бюджет өлкәсендә эшләүчеләр, пенсионерлар. 15–17 мең сум эш хакы алган кеше, 10–12 мең сум пенсиягә яшәүчеләр ничек инде андый бәягә китап алсын? Аның бит һәр тиене исәптә. Монда нишләргә – белмим. Бер караганда, ул китаплар субсидиягә чыга… Дөрес, нәшрият кибетләрендә торган ул китапларның бер-ике елдан соң бәясен төшерәләр. Шуны көтеп торабыз инде – бәясе төшкән китапларны. Хәзер язучылар үзләре дә китапларын бүләк итәргә атлыгып тормый. Иң гыйбрәтлесе – хосусый нәшриятта чыккан китаплар алай ук кыйммәт түгел. Аларны нәшер итү дә берничә мәртәбә арзанга төшә.

Мин берлектәге китапханәне икенче каттан беренчесенә күчереп, шунда китап сөючеләр белән очрашулар үткәрү турында уйлыйм. Китапханәбездә 15–20 кеше рәхәтләнеп сыя ала. Үзенә күрә бер салон булачак. Кыскасы, уйланасы әйберләр бик күп. Дөрес, барлык хыяллар да тормышка ашмас. Такташ ни дигән әле: «Һәрбер хыял – якын киләчәк!» Шуңа ышаныйк.

– Яшьләр белән ничек эшләргә җыенасыз?

– Монда бит иң беренче шарт – яза торган яшьләрнең булуы кирәк. Аларны үстерү буенча да кайбер ниятләр бар. Әйтик, каләм тибрәтүчеләрне сайлап Мәскәүгә, әдәбият институтына укырга җибәрергә була. Бу җәһәттән Путинның мәдәният буенча киңәшчесе Владимир Толстойдан Татарстан Президенты исеменә үтенеч хаты килеп төште. Ул әдәби тәрҗемәчеләр әзерләргә 5–6 кешелек төркем җибәрүебезне сорый. Әлеге студентларны укыту чыгымын да, стипендия түләүне дә Татарстан Хөкүмәте үз өстенә алачак. Без хәзер менә шундый талантлы яшьләребезне эзлибез. Берничә кызны таптык инде, ләкин, ни кызганыч, егетләр юк. Хәер, әле вакыт бар, әдәби ярышларда сәләтен күрсәткән берничә егетнең дә табылуы ихтимал. Дөнья күрү мөмкинлеге, атаклы язучылар белән очрашу шатлыгы, бүтән төбәкләрдән килгән талантлы яшьтәшләре белән аралашу бәхете көтә бит аларны. Көнләшеп тә куям, без яшь чакта андый юлламалар юк иде.

Язучылар берлеге әгъзасы булу – ул әле язучы булу дигән сүз түгел. Берлеккә кабул итү җәһәтеннән без элегрәк артык та юмарт кыландык. Мин Зиннур Мансуров җитәкчелегендәге кабул итү комиссиясенә басым ясарга җыенмыйм, ләкин сан өчен генә берлеккә әгъзалар алуны туктатырга кирәк дип саныйм. Биредә талымсызлык ярамый. Талантлары чәчрәп торган яшьләргә бернинди киртә дә булмаска тиеш, әлбәттә. Әдәбиятның киләчәге – яшьләрдә!

– Кәнәфи иҗатка тәэсир итәме?

– Юк, ул берничек тә тәэсир итми икән! Түл җыю өчен генә булса инде… Язучы кеше төрле әверелешләр кичерергә тиеш. Иртәме-соңмы әлеге яшәешем дә иҗатта үз урынын алыр. Исән-сау булырга кирәк. Ә болай…  Кичкә таба шулкадәр талчыктыра, каләмгә дә кагыласы килми, компьютер каршына утырасы да… Бәлки эшләр үз эзенә төшкәч, язу эшенә дә вакыт калыр. Чөнки язучыдан, кайларда эшләдең, дип сорамаячаклар, нинди әсәрләрең бар, дип кызыксыначаклар. Барыбер безнең төп эшебез – әдәби әсәрләр язу. Инде иҗади яктан исәп-хисапка килгәндә… Театрларда пьесаларым куела, әлегә шунысына сөенеп яшәргә кала. Куярга җыеналар, анысы тагын да олырак куаныч. Камал театрында Фәрит Бикчәнтәев байтактан «Хан һәм шагыйрь» трагедиясен куярга җиң сызганып йөри. Әлеге әсәр  1350 еллар ахырында хакимлек иткән, үзен тәхеттән бәреп төшермәсеннәр дип бөтен туганнарын кырып бетергән Бирдебәк хан турында. Ләкин бу кансызлыкны төстәше – очраклы рәвештә тәхеткә менгән шагыйрь Әхмәт Казанлы башкарган булып чыга… Монда иҗат белән хакимиятнең кеше җанындагы бәрелеше. Тинчурин театрында яшь иҗатчылар «Ашина» драмасын сәхнәгә куярга җыена. Алар белән очраштым. Бөтенләй башкача фикер йөртәләр. Олыгаюымны күреп, моңаеп аерылдым алардан. Түбән Кама театрында исә Рөстәм Галиев «Пачпортлы Шүрәле» комедиясен киләсе ел планына керткән. Инде якын арада язачак әсәремә килгәндә, җае чыгу белән Ильяс Алкин турындагы романымны китап өчен киңәйтеп эшли башлармын, дип өметләнәм. «Казан утлары» журналында чыккан вариантка бөтен материаллар да кермәде.

– Телне саклап калу җәһәтеннән язучыларга зур өмет баглана. Ләкин язучы гына килеп туган вазгыятьне үзгәртә аламы?

– Язучы үзе үк укытучы булган очракта идеаль вариант булыр иде. Рәдиф Гаташ мәктәптә бер ел гына укытып ала, Мөслимнең Уразмәт мәктәбеннән нинди язучылар чыга! Гаташ Зөлфәткә, Фәрит Гыйльмигә, Наис Гамбәргә әдәбият мәйданына юл ача. Рашат Низами бер ара Битаман мәктәбендә укытып алган. Рафис Корбан, Зиннур Хөснияр нәкъ менә аның укучылары. Мин әле хәтерлим: «Яшь ленинчы» газетасында Рашат Низаминың кереш сүзе белән Рафис Корбанның «Кызыл шарф» дигән хикәясе басылып чыккан иде. Аңа инде илле еллар тирәсе.

Балалар белән эшләү алымнарын үзгәртергә кирәк дип тә дөрес әйтәләр. Бардың, чыгыш ясадың, чәй эчтең, кайтып киттең генә түгел. Дөрес, анысы да кирәк. Шул очрашудан да кемдер кызыксынып калырга мөмкин. Президент каршындагы Татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе һәр районга берничә язучы билгеләде. Мин үзем Кама Тамагы белән Кайбыч мәктәпләре өчен җаваплы. Ләкин дөресен әйтим, шушы зәхмәтле вирус та сәбәп булдымы, андагы мәктәпләргә барып чыга алганым юк әле. Мәктәпләрдә әдәби түгәрәкләр оештырсак, «ачык дәрес»ләр үткәрсәк, файдасы күбрәк булыр иде, минемчә. Мәктәп әдәби ялкыннан кайнап торырга тиеш, бәлки шунда берничә көн булса да эшләп алырга кирәктер? Хыялланырга миңа куш инде… Ләкин бер нәрсә бәхәссез – иҗат белән кызыксынган балаларга игътибар кирәк. Алар бит күп түгел. Күп була да алмый.

– Язучының абруйлы профессия булуы да кирәктер. Блогерлар интернеттан үзләренең рәхәт тормышын күрсәтә, әлбәттә, алар балаларны, яшьләрне язучыга караганда күбрәк кызыксындыра.

– Хәзер тоталь акча культы башланды. Мәскәү каналларын карыйсың, анда гел байлыкта йөзәләр, майларына чыдаша алмаганнан интригалар башлана. Аңламыйсың–- кайдан килгән әлеге байлык? Кайда да булса эшлиләрме болар?  Аңы урнашмаган бала-чага, болай да яшәп була, дип уйлый башлый. Бай, матур яшәү өчен керем каян килә дип уйлаучы гына юк.  «Халява» дигән сүз безнең телгә дә килеп керде, шул мәнсезлек холыкка күчеп бара. Менә безнең милли үзенчәлегебезгә янаган иң зур куркыныч! Ә бит бер нәрсә дә һавадан төшми. Кинода гына ул берни эшләмичә рәхәт яшәп була.
Язучы абруена килсәк, аның абруе кесәңдә акча булу-булмаудан гына тормый. Иң беренче эчке хөрлек булырга тиеш. Эчтән хөр булган кеше тыштан бай күренә. Аның үз-үзенә ышанычы бар. Зөлфәт Хәкимне әнә искиткеч бай язучы дип уйлыйлар. Уйласыннар. Чөнки күңеле хөр, рухы азат! Миллионнарча акчасы булган рухи хәерчеләр күпме?!

Абруй акчадан гына торса, Хафиз, Гомәр Хәйям кебек бөек дәрвишләр кешелекнең йөзек кашына әверелмәс иде.   Ә акча ул килә дә китә. Аның шундый үзенчәлеге бар.

Әңгәмәдәш – Гөлинә Гыймадова

 

 

Scroll Up