“КАРУН”



“КАРУН”
Ркаил, кызлар һәм бәрәңге
Шагыйрь Ркаил Зәйдулла университет тулай торагына студентлар янына еш килә иде. Шулай да туп-туры безгә керми иде ул (тугызынчы катта, 195 нче бүлмәдә яшибез ич!), менеп җиткәнче әле бер бүлмәгә, әле икенчесенә кагылып чыга. Тулай торакта кызлар да күп яши… Кайчакта безгә менеп тә җитми, аның килгәнен икенче көнне генә ишетеп беләбез. Шуңа күрә төгәл әйтә алмыйм, әллә ул без кыздырган бәрәңгене тансыклап килә, әллә кызлар янына, әллә болай гына… яшьлеген сагынып.
Ркаил буйдаклык чорын шактый озакка сузды. Яшьлегеннән бик авыр аерылды ул. Бер килүендә Ркаилне танымый тордык. Өстенә футболка, шортик кигән. Ул заманда кеше көпә-көндез шортик киеп йөрми иде әле. Анысы бер хәл: шагыйрь чәчен кырдырып алдырган, җирәнсу сакалы күкрәгенә төшеп тора. Иңенә зурая-кечерәя торган, сөт төсендәге чит ил сумкасы аскан. Күптән түгел генә Польшадан кайткан икән. Аңарчы Кавказда булган. Йөзе кызыл, һәм бу кызыллык Кавказ кояшында кызынганнан гына түгел…
Җәйге каникул. Тулай торак буп-буш. Белмим, без анда сабакташым, бүлмәдәшем Рөстәм Җиһангәрәев (күптән инде гүр иясе, урыны оҗмахта булсын!) белән нишләп ятканбыздыр. Ә Ркаилнең кызлар белән сөйләшеп утырасы килә. Чит илдән алган тәэсирләре белән уртаклашмакчыдыр инде. Без тулай торакта Ркаил белән сөйләшеп утырырлык кыз эзлибез. Тырышсаң, сукыр күздән яшь чыга дигәндәй, берничә абитуриент кыз таптык. Үзләреннән сөт исе килеп торса да, яңа гына авылдан килгән сабыйлар димәссең…
– Шагыйрь абыегызның сезне күрәсе килә, – дигәч, безгә иярделәр тагын. Ләкин коридорда “үтрически” кыяфәт белән тәмәке тартып торган Ркаил Зәйдулланы күргәч, чәрелдәп, үз бүлмәләренә йөгерделәр һәм ишекләрен бикләп тә куйдылар. Алар күз алдына китергән шагыйрьгә бер дә охшамаган иде шул Ркаил.
Бер кереп бикләнгәч, иртәнгә кадәр күренмәделәр. Татфакка укырга керергә дип Буа районыннан килгән чеп-чи мишәр кызы Фирдәүсә икенче көнне кичен:
– Батман! (Бу сүзнең нинди мәгънә аңлатканын әле дә әйтә алмыйм, белсә, мишәрләр генә беләдер, мөгаен.) Сумкасы белән шортигы подцвет, молочный. Шул төстәге бәбәкләрен миңа төбәгән… Ничек курыкканымны белсәгез иде…
Алар Әстерхан өлкәсеннән килгән Гөлфия исемле кыз белән бер бүлмәдә яшәде. Гөлфия, университетның татфагын уңышлы тәмамлап, туган ягына кайтып китте. Һәрвакытта кызыксынучан Гөлфиянең, әлбәттә, Ркаил белән бик тә сөйләшәсе килгән. Үзе генә калырга яхшысынмаганга, ул да ничарадан бичара бүлмәдәш кызы белән бер булып кереп бикләнгән!
Нәүмизләнеп калган шагыйрь өенә кайтып китте. Бүтән ул тулай торакта күренмәде…
Фәнил Нигъмәтҗан
(“Ватаным Татарстан”, /№ 166, 11.10.2013/)
Ркаил Зәйдулланың “Янды сөю чатырлары” дигән шигырьләр китабы нәшер ителде (ТКН, 2018). Соңгы елларда прозада, драматургиядә сизелерлек уңышка ирешкән әлеге авторның шигырьләре матбугатта еш күренми. Шигырьләре тупланган соңгы җыентыгы “Мәгарә”нең (ТКН, 2005) басылуына да унөч ел үткән икән инде.
УЛ БЕЗНЕҢ АВЫЛНЫКЫ…
Ркаилне беләм дип йөрим тагын… Чынлап та беләм кебек инде югыйсә – ничә еллар бер Казанда – татарның журналистика, әдәбият, мәдәният казанында кайныйбыз. Университет чорыннан ук танышбыз, утыз елга якын, димәк.
Не говори того, что не написано на бересте
Дарование Ркаила Зайдуллы многогранно: он великолепный прозаик, интересный драматург, востребованный переводчик. Но в первую очередь, конечно, поэт. Стихи начал писать рано — в 8 лет, любимыми его поэтами в ту пору были Хасан Туфан и Сибгат Хаким. Алга Урысча
Төрлелектән дошман әвәләмик
«Бөтен кеше дә бер аяктан атласа, күпер җимерелеп төшәчәк», дигән акыллы сүз бар. Моның мисалларын да ерактан эзлисе түгел. Үзенең бердәнбер фикерендә катып калган, хаклыгына артыгы белән ышанган, ачыктан-ачык фикер алышуларны кабул итә алмаган, үз арасындагы үзгә фикерлеләрне юләрләр йортына япкан, шул «бердәмлеге» белән куәтле һәм бөек саналган «туган» КПССыбыз бездә әле яши димәк..
Ак кар өстендә – яланаяк
Иләмәннең биләмәсе бүген Туган тел ул! Менә минем Ватан… Соңгы көне булып сүреләм дә Өр-яңадан таңы булып атам. Танылган шагыйрь, прозаик, драматург, Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Ркаил Зәйдулла үзенең 50 яшен билгеләп үтәргә иҗатын яратканнарны әнә шулай дип чакырды. Сәхнә түрендәге гасырларны бәйләп торучы шагыйрьләр чылбырының бер өземтәсе…
Иләмәннең биләмәсе бүген
Туган тел ул!
Менә минем Ватан…
Соңгы көне булып сүреләм дә
Өр-яңадан таңы булып атам.
Танылган шагыйрь, прозаик, драматург, Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Ркаил Зәйдулла үзенең 50 яшен билгеләп үтәргә иҗатын яратканнарны әнә шулай дип чакырды. Сәхнә түрендәге гасырларны бәйләп торучы шагыйрьләр чылбырының бер өземтәсе буларак, ул да милли шигърият мәйданына Сүз китергән шәхес. Шигърият белән беррәттән, аны публицист, сәхнә әсәрләре авторы буларак та күпләр якын итә. Күптән түгел генә Камал сәхнәсенә күтәрелгән «Үлеп яратты»сы да тамашачы күңеленә хуш килде.
Үзе әйтмешли, шагыйрь күңелендә һәрвакыт яшеннәр яши. «Урыс кышын озату», «Ил», «Кояшлы күзләр», «Күрәзә» кебек китаплар авторының иҗаты – нинди генә борылышка керсә дә, яшеннәр балкышында яшәгән иҗат. Күпсанлы премияләргә дә ия булды ул, үзен иҗат киңлегенең төрле яссылыгында сынап та карый алды. Кичәгә килгән мәдәният министры Айрат Сибагатуллин шуңа сүзне шаярудан башлады да: «Шагыйрь Ркаил Зәйдулланың алынмый калган берәр исеме бармы, дип белешкән идем, анда бары тик Мәдәният министрлыгының Мактау хаты гына юк икән», – дип, шагыйрьгә Мактау хаты белән бүләк тапшырды.
Кичә Ркаил Зәйдулланың гамьле шигырьләре, аның сүзләренә язылган җырлар белән уралып барды. Иҗатташ дуслары, якташлары исә аңа изге теләкләрен ирештерә торды.
Разил Вәлиев:
– Ркаил бер кичәдә:
«Нигә без һаман хокуксыз,
Нигә без һаман да ким.
Тукай Гаязга эндәшкән,
Мин соң кемгә эндәшим?» – дип шигырь укыган иде. Шуннан соң бер чак аның белән урамда очраштык та Ркаил миннән хәлләр турында сорый. Синекеннән әйбәтрәк, димен. Аптырап калды бу. Соң, мин әйтәм, минем бит эндәшер кешем бар, ә синең сүз катар кешең дә юк. Ркаилнең без бәясен беләбез инде, ул исә үз бәясен безгә караганда да әйбәтрәк белә. Менә бүген, аның 50 яшьлегенә җыелгач исә, Илдар Юзи сүзләре хәтердә яңарды. «Әй, уза бит гомерләр, – дигән иде Илдар Юзеев, – җыен бала-чагага да 50 яшь тулып бетте». Ркаилнең холкына исә бүген дә 18 яшь, әмма аның акылы 60-80-100 яшьтә. Аның фикерләре дә чиксез, шигъри мөмкинлекләре дә чиксез, ул үзе дә чиксез. Мин аңа иҗатта Тукай югарылыгында калуын теләр идем.
Марсель Галиев:
– Ркаил 40 яшен тутыра алмыйча бик озак аптыраган иде. Без тинтерәтәбез моны, ул үзе дә, тутырып булмый бит, егетләр, ди иде. Ә 50 яше исә мыштым гына, беркемгә сиздермичә дә килеп җитте. Ул, шагыйрь, драматург булудан тыш, юмор остасы да. Аның көлүе түбәдән кар ишелгән кебек. Хәтерлим, минем «Шәһри Казан»да эшләгән вакытым: Ркаилнең утыз яшенә бер көлтә шигырьләрен бастырырга әзерләнәбез, кереш сүз яздым. Басылып чыккач, килгән бу. Мин инде үземчә, рәхмәт әйтергә сугылгандыр, дип уйлыйм. Моның чырае исә төксе. «Нәрсә ошамады?» – дим. «Харап иттең син кереш сүз язып, – ди бу. – Әни укый да елый, апа укый да елый, минем шигырьгә барып җитә алмыйлар». Соңгы егерме елда, шөкер, аның шигырьләренә дә, иҗатына да барып җитә алдылар, яраттылар. Ә язучылар исә Ркаил галстук тагып, күлмәк киеп йөри башласа, бу тагын нәрсә язып йөри икән, дип пошаманга төшә. Менә мин сиңа, гомер бакый безне шулай куркытып, шәп әйберләр язып, көнләштереп яшә, дип теләп калам.
Кичәне исә Зәйдулла тагын бер «яшен» белән тәмамлады – күк ишелеп ябалак-ябалак кар ява, ә ул шул кар өстеннән яланаяк атлый…
Равил Сабыр: «Мөдәрриснең бар ялганы чыгар әле бер дөрескә!»
«Хатыныгызга күбрәк саф һавада йөрергә кирәк, паркларга ешрак барыгыз, катнаш урман һавасы тагын да әйбәтрәк булыр иде аңа», – диде табиб. Ул чакта хәләл җефетем беренче улыбыз Рәзим белән авырлы иде, токсикоз белән бик нык интекте. «Катнаш урман» дигәнне ишетүгә, мин шундук Аккош күлен искә төшердем. Ркаил Зәйдулла, Равил абый Фәйзуллиннарның анда дачалары бар иде.
Алга Истәлек
Аванс белән бирелгән таныклык яки бер китабы да басылып чыкмаган Равил Сабыр ничек рәсми рәвештә язучы булган?
«Беркайчан да берни дә сорамагыз! Беркайчан да һәм берни дә, һәм бигрәк тә үзегездән көчлерәкләрдән. Үзләре барысын да китереп бирерләр!» Булгаковның «Мастер и Маргарита» романында иблис туеннан соң Воланд Маргаритага шулай ди. Минем рәсми төстә язучы итеп танылуым, ягъни Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы итеп сайлануым – бөек язучының бу сүзләрен раслый.
Алга Истәлек
Кичә беренче һәм бердәнбер ирекле яңа татар шагыйре ирекле сәхнәдә үзенең ирекле кичәсен уздырды. Сүз Тукай премиясе лауреаты Ркаил Зәйдулла турында бара.